ექნება თუ არა რაიმე ღირებულება სიმონ მესხის ოჯახის აღწერას?
დღევანდელი საზოგადოებისათვის საგულისხმოდ დარჩება ეს მოთხრობა?
რაღა ამ მოხუცებულობის დროს ვიკისრე ამ ვალის მოხდა?
შევიძლებ თუ არა მე — ერთერთი წევრი ამ ოჯახისა — სწორი გეზი დავიცვა, გეზი იმისა, რომ უნაკლოდ აღვნუსხო ვითარება ამ ოჯახისა, ისე რომ ნათესაურმა გრძნობამ არ გამკენწლოს?
ასეთი კითხვები გამომესახა, დამებადა და ვუთხარი კიდეც იმათ, ვინც მე დაჟინებით მომმართა და მირჩია — ხელი მომეკიდა ამ საქმისათვის. ამათ ყველა კითხვაზე დამაჯერებლად მიპასუხეს, პასუხები მისახვედრი დარჩა ჩემთვის და, ვინაიდან ჩემი ოჯახიდან ჩემსავით პატარა კალმის კაციც არავინ დარჩა, ვიკისრე ეს მოვალეობა.
მესხების გენიოლოგია ძველისძველია, ისტორიულ წარსულს ეკუთვნის. შორეულ წინაპრებად იტყოდნენ მოსოხებს, მოსაგეტებს. მესხი გვარად მერე გადაიქცა, ისე როგორც ლეჩხუმი — ლეჩხუმელი, რაჭა — რაჭველი და სხვ. ჩვენც მესხეთიდან უნდა ვიყოთ, მესხები.
რვა ძმა ვიყავით, ხუთი და. მე მეცხრე შვილი ვიყავი. დღეს ცამეტიდან სამი ღა ვართ ცოცხალი. ათი, — შვიდი ძმა და სამი და უკვე აღარ არიან...
უცნაური იღბალი დამეწერა იმ თავითვე. რატომღაც ოჯახი მაგარი გულისად მცნობდა და თითქმის ყველა ჩემიანი, როგორც იტყვიან, ჩემს მკლავზე გადაიცვალა. ოჯახზე კარგა შორსაც რომ ვყოფილიყავი, ჭირის დღეს უთუოდ მომიკითხავდნენ. მამა რომ გადაიცვალა ყმაწვილი ვიყავი. მამა ეზიარებიათ უკვე და იმ ღამეს მე ვუჯექი სასთუმალთან სულთმობრძავს...
მამა ჩემი შესანიშნავი ადამიანი იყო... ტკბილი, ალერსიანი, ოჯახს თავს ევლებოდა. მცირე შეძლების აზნაური ეთქმოდა, ყმა და მამულის პატრონი არ იყო, მაგრამ მრავალრიცხოვანი ოჯახისა და ყველა შვილის აღზრდის საქმე ისე ჰქონდა მოწყობილი, რომ იმ ხანად იმერეთში ამ მხრივ თვალსაჩინოდ ითვლებოდა... აქ მომყავს მოკლე ცნობა, თვით მამიჩემის ჩაწერილი, ძველს, სულ გაცვეთას გადარჩენილს დავთარში:
„როგორც საეკლესიო საბუთებიდან სჩანს, მე დავიბადე 1820 წელს. ცხრა წლისა დედმამამ მიმაბარა ნათლია ჩემს, მღვდელს დავით ბაქრაძეს წიგნის სასწავლებლად. რადგან დედმამას სურდათ ჩემი სამღვდელოება, მასთან დავყავი ოთხი წელი, ვისწავლე სამღვთო წერილი. შემდეგ განსვენებულმა ბიძაჩემმა, დეკანოზმა იესე ბაქრაძემ წამიყვანა ქუთაისს და მიმცა სასულიერო სასწავლებელში. სამ წელს ვიმყოფინებდი შიგ. მაგრამ ბევრი ვერც რა ვისწავლე და მესამე კლასიდან გამოვედი და შევედი სამსახურში. შემდეგ ამისა ჩემი სამსახურის ცხოვრება იხილება ჩემი ნამსახურობის სიიდან. 1840 წელს ჯვარი დავიწერე ანდრია მარჯანიშვილის ასულზე მაგდანაზე.“
ცოტა ზევით იმერეთი ვახსენე, მაგრამ სრულად საქართველოშიც მაგალითად ჩაითვლება სიმონ მესხის ოჯახი, რომელმაც ქვეყანას და ამ ქვეყნის საზოგადოებრივ ასპარაეზს არც ისე მცირე რიცხვი მოღვაწეების დაულოცა.
ეს მოვლენა საგრძნობელ ღირებულებას წარმოადგენს. მართალია, უმაღლესი ცოდნით სამი პირველი ვაჟი: გიორგი, სერგი და ივანე იყვნენ აღჭურვილნი, დანარჩენმა ხუთმა: მიხამ, ნესტორმა, კოტემ, მე და კოწიამ ჩხირი მივატეხეთ და გიმნაზიის კურსიც არ დაგვიმთავრებია, მაგრამ ჩვენგან სამმა — ნესტორმა, კოტემ და მე ჩვენი წვლილი შევიტანეთ საზოგადოებრივ სარბიელზე მუშაობაში. ნესტორი — სახალხო მასწავლებელი იყო, კოტეს წილად ხვდა მშობლიური თეატრის დასაფასებელი სამსახური, მე მწერლობის მარაქაში გავერიე, სცენაზეც ვმუშაობდი.
მამამ სამსახური სასამართლოში გადამწერის თანამდებობით დაიწყო და თვეში რვა მანეთი ეძლეოდა. რუსული იმ თავიდანვე „ჩიქორთულად“ ესმოდა, მაგრამ ბუნებით ნიჭიერი კაცი იყო, მუდამ რუსულით დაწერილი ქაღალდების კითხვა-გადაწერაში გავარჯიშდა, გამოიცადა და მის დროს იმერეთში ასეთ „ნასწავლებს“ ვერც ისე ბევრს შეხვდებოდით, კასაცია-აპელიაციების დამწერნი მოიძვირებდნენ. მამა, ცხადია, თავის მცირე ჯამაგირით იმოდენა ოჯახს ვერ გაუძღვებოდა, შვილებს ვერ აღზრდიდა, რომ თხოვნების, კასაცია-აპელიაციების წერით შემოსავალი და კარგი შემოსავალიც არა ჰქონოდა. ფული იმ დროს ძვირობდა და მოსაკითხებით, ძღვნით ოჯახი სულს იბრუნებდა. ჯორაკიდებული, ხურჯინიანები გამოულეველი იყო ჩვენს ჭიშკარზე. გომიჯები, ხაჭაპურები, ღვეძილები, მსუქან-მსუქანი ინდაურები, ქათმები და ტიკჭორით ღვინო... ეს ფული იყო და დიდი ფულიც ოჯახისათვის, კარგი წყარო და ეს წყარო რომ არ ყოფილიყო, მამას ოჯახის თავის გართმევა გაუჭირდებოდა სამსახურის ხელფასით. ერთი დრო იყო — გიორგი, სერგი და ივანე მაღალ სწავლას ეწაფებოდნენ და ამათი მიმყოლი სამი — ოთხი ქალ-ვაჟი ქუთაისის სასწავლებელში იყვნენ. იანგარიშეთ ყველა ამათი სწავლის სასყიდელი მარტო, ახლა მათი მოვლა, ჩაცმა-დახურვა... ძველს დავთრებში მე მინახავს ფოსთის ქვითარები, რომ მამას უნივერსანტებისთვის თითო თუმნობით ხანაც ნაკლები გაეგზავნოს თვიურად, საუნივერსიტეტო ქალაქებში რუსეთსა და საზღვარგარეთაც. იმ დროინდელი თუმანი კაი „თანხა“ იყო და ცხოვრებას არც იმდენად გაზვიადებული მოთხოვნილება ჰქონდა.
დიდი მშრომელი ადამიანი იყო მამა ჩემი. საჩივრის ქაღალდების წერაში ხშირად შემოათენდებოდა კიდეც. ერთი მწიგნობარი, გაქართველებული რუსი ჰყავდა გადამწერად. ლოთი იყო უსაშველო, ხშირად გააბამდა „პახმელიას“, ზედ გადაყვებოდა თითო კვირაობით და მე მიშველიებდა მამა შავების გადათეთრებისათვის.
საკვირველი იყო: იმ დროინდელ მოწაფე სამკლასიანი სასულიერო სასწავლებლისა რა „მორუსულე“ უნდა ყოფილიყო, მაგრამ, წარმოიდგინეთ, გრამატიკული შეცდომები ძვირად მხვდებოდა მის „შავებში“, ხანდახან „სინტაქსი“ ჩინოვნიკურად მოითავისებურებდა, და როცა რომელიმე წინადადებას ცოტად უფრო კანონიერად შევცვლიდი გადათეთრების დროს, მამას ჩემი შესწორება მოეწონებოდა და ვატყობდი ესიამოვნებოდა. მეც კმაყოფილი ვიყავი ამ გარემოებით, ვგრძნობდი, რომ ოჯახის ბიუჯეტში ჩემი წვლილი შემქონდა. ჩემს გარდა უფროსი ძმებიცა და უმცროსი დებიც შველოდნენ მამას დაუსრულებელი, შავად შედგენილი თხოვნების გადაწერაში.
ზევით ვთქვი — მამა ტკბილი კაცი იყო-მეთქი. მან გაწყრომა, ბავშვებისათვის შეყვირებაც იშვიათად იცოდა. სამაგიეროდ, დედა იყო ჩვენი „მომარჯულებელი“, როცა ავტყდებოდით. ერთ ხანად ოჯახში ბევრი წვრილფეხობა ვიყავით დაგროვილი: შვილები, შვილისშვილები ათამდის. აბა, ამ ჯარს რა სარდალი დასჭირდებოდა! დედასაც ხშირად სჭირდებოდა გაცელქებულების „წათავაზება“, ალაგმვა და როცა ხანდახან სასჯელი მოიმკაცრებდა, მამა საყვედურით მიმართავდა ხოლმე დედას. დედაც ეტყოდა: — სისო, ბავშვები ნუ გამისულელე, შემჭამეს, აღარა ვარ მეტი!..
მახსოვს, ერთხელ ასეთი საყვედურით უფროს შვილს გიორგისაც მიმართა დედამ.
დიდი ღვთის მავედრებელი და მლოცველი ადამიანი იყო დედა. თავისი ოთახის კედელში სახატე ჰქონდა მოწყობილი, სულ ხატებით სავსე. დილა-საღამოს დადგებოდა ლოცვად, ხშირად დაჩოქილი მთელი საათობით კითხულობდა „ჟამნსა“ და „დაუჯდომელს“. იყო ერთი ჩვენი ხრიალი, ჟივილ-ხივილი, მაგრამ დედა არ შეწყვეტდა ლოცვას, მხოლოდ იშვიათად მეტად გაცელქებულს სათვალებს ზემოდან თვალებს დაგვიბრიალებდა და გავილურსებოდით ხოლმე მცირე ხნით.
მამაც მორწმუნე იყო, მაგრამ ისე კერპად არა, როგორიც დედა. კაბინეტში ეკიდა რაფაელის სურათი: — „ღვთის მშობელი ბავშვით“. დილით ერთ პირჯვარს გამოისახავდა და მიუჯდებოდა საწერს. დრო რომ გავიდა და უფროსი ქალი პელაგია მოუკვდა, რომელიც განსაკუთრებით უყვარდა, გაბოროტდა და პირჯვრის წერასაც მიანება თავი, უფრო კი მას შემდეგ, რაც იმ დროს აკრძალული წიგნების კითხვა დაიწყო. ასეთ სოციალისტურ წიგნებს მამას აწვდიდნენ უფროსი შვილები — გიორგი, ივანე, კოტე.
მამის გულკეთილობის დახასიათებლად მაგონდება ერთი ამბავი. მოწაფე ვიყავი, გაკვეთილებს ვამზადებდი, ერთ საღამოს შემომიჩნდა პატარა დაია — ნანიკო, მარიამი, და სანამ პატარად არ წაუთათუნე უკან, ვერ მოვიშორე. ატირდა. გამოვიდა მამა: — რა იყო, რა გატირებსო, ჰკითხა გოგონას. — დათიკომ გამლახა!.. — შეგარცხვინა ღმერთმა! ჩვეულებრივ, ხმის აუწევლად მითხრა მამამ, აიყვანა პატარა და თავის ოთახში შეიყვანა. ეს ისეთნაირად მეუცხოვა მამისაგან, რომ გავვარდი გარეთ და მოუსვი მდინარისაკენ: თავს დავიხრჩობ-მეთქი, დავიყვირე, აბა, რა მაყვირებდა, ან ვინ მომცემდა ამის ნებას. გამომადევნეს მოსამსახურე და აყვანილი დამაბრუნა შინ.
ცოტა ზევით რომ ვახსენე, მახსოვს — ასეთი საყვედურით დედამ უფროს შვილს გიორგისაც მიმართა-მეთქი — ეს ასე იყო: ყოველ დიდმარხვაში დედა საზიარებლად წაგვიყვანდა უთუოდ. დაიწყებოდა ჩვენი ძალუნებლიე მარხულობა, ერთი კვირა უნდა გვევლო წირვა-ლოცვაზე, ცისკარზე. ამ ერთ კვირას მარილიანის ჭამაც კი აკრძალული გვქონდა, და აღსარებას რომ ვიტყოდით სარამოს ლოცვის დროს, მეორე დღეს წირვის გათავებამდე ზიარება არ გვეღირსებოდა, ხოლო აღსარების შემდეგ ზიარებამდე არა თუ საჭმელი, დედა იმასაც ჩაგვჩიჩინებდა, რომ ნერწყვის გადაყლაპვაც ცოდვა არისო, იყო ერთი ფურთხება, გულის ცირციტი გვქონდა შემ
ერთხელ ასეთი მარხული რომ ვიყავი, ვიქნებოდი ასე 11 — 12 წლისა, ჩემმა ძმამ გიორგიმ წამიყვანა თავის ოთახში, წინ დამიდგა რძიანი ჩაი, კაი დიდი ნაჭერი პური და მეუბნება: — აბა, დალიე და ჭამე... მე კინაღამ ტირილიც ამიტყდა, მაგრამ გიორგი არ მომეშვა სანამ კარგად არ გამოვისიკნე რძიანი ჩაითა და პურით.
ახლა წადიო, — მითხრა — ნურავის გაუმხელ, არც მე ვეტყვი ვისმე, წადი და ეზიარეო. ვეზიარე... დავბრუნდი შინ, დედამ მშვენიერი სადილი დაგვახვედრა, სხვადასხვა სამარხოები, ზუთხიც კი გვქონდა... გაიმართა „ნადიმი“.
— ჭამეთ, შვილებო, ჭამეთ. — გვეფუფუნება დედა...
— მაგდან, მა ბავშვები ამოწყვიტე შენ შიმშილით ამ კვირაში... — ეუბნება მამა...
— ნამეტურ ეს ჩვენი თომა პუსაა შეწუხებული, ფერი აღარა აქვს და არც მადაზეა, მგონია... — სთქვა გიორგიმ.
შევკრთი, ფერი მეცვალა... ვაი, თუ გამამხილოს-მეთქი. დედამ შემნიშნა.
— რა დაგემართა, შვილო, რა წამოჭარხალებული ხარ! სიცხე ხომ არა გაქვს? — მოვიდა დედა და შუბლზე ხელი დამადვა, ჭამე, გენაცვალე! — მიალერსებს დედა...
— რად უნდა შენი ფხალი, ან კლდიაშვილის ლობიო?! ამ დილაზე კაი ჭიქა რძიანი ჩაი და ბულკი ჩახუხნა!...
— იმე, რას მეუბნები, ბეჩა, გიორგი, შვილო?!.
— შენ ნუ მომიკვდები... ბავშვი გადაქცევაზე იყო და ძლივს დავალევინე და ვაჭამე...
— უი, ჩემს სიცოცხლეს! სწორეთ გამიფუჭეთ შენა და მამაშენმა ეს ბავშვები...
მე ტირილი ამივარდა... მამა და გიორგი ხარხარებდნენ, დედა კაპასობდა...
მამამ იშვიათად გაფიცხებაც იცოდა, მაგრამ ოჯახში ძალიან ძვირად.
ერთხელ ვნახეთ ერთობ გულმოსული.
თითქმის ყოველ შაბათობით თუ არა, ორკვირაში ერთხელ უთუოდ აბანოში უნდა წავსულიყავით უფროსი ძმის, ან მოჯამაგირის თანხლებით.
ერთ შაბათ საღამოს ნააბანოვარი შინისკენ მივდივართ. უფროსად ივანე გვახლავს. ივანეს მომდევნო ვაჟი მიხა იყო, ძალიან ცელქი ქვასროლია. ძაღლს არ გაიცდიდა, ქვა არ მიეყოლებია. ახლაც ატყდა, ივანეს აკრძალვას ყური არ უგდო. შენიშნა ძაღლი და ქვაც ხელში მოიმარჯვა. ძაღლი აღმუვდა, მაგრამ გასროლილმა ქვამ ისხლიტა და იქვე სამიკიტნოს მინა ჩაამტვრია. გამოვარდა მიკიტანი, ააგლიჯა მიხას ქუდი და შებრუნდა დუქანში. ივანე ბევრს ეხვეწა, ვინაობაც უთხრა ჩვენი, მაგრამ მიკიტანმა უყვირა, შეუკურთხა კიდეც და ივანემ ვერა გააწყო რა. გულგახეთქილები დავბრუნდით შინ... მიხა ტიროდა... — რა ამბავია, რა დაგემართათ: — გვეკითხება მამა. ივანე მოუყვა ყველაფერს... გაცეცხლდა მამა... მიიჭრა იმ მიკიტანთან ერთი თავ-კოპალა ჯოხით, დაჰყვა და ჯერ მინები დაულეწა ერთიანად, შემდეგ თაროებს მისდგა და სასმელებიანი ბოთლებიც მიამსხვრია დიდ ძალი.
— წადი ახლა და მიჩივლე! — მე სისო მესხი ვარ, ნააბანოვარ ბავშვს ქუდი მოაგლიჯე, შენი ერთი ფანჯრის ფასს ვერ გადავიხდიდი, წაბძანდი ახლა!
ჩვენ შინ დავბრუნდით. მიკიტანს ორ მოზრდილ გობზე დაეგროვებია დამსხვრეული ჭურჭლეული და გამოეტანა დუქნის წინ ქუჩაში. ელოდებოდა პოლიციელს. ჩამოიარა „კვარტალმა“ ბეკო მდივანმა და გობები რო შენიშნა, იკითხა — რა ამბავიაო ეს?!
— ვიღაცა სისო მესხი ყოფილა, ბატონო, ამომაგდო კაცი.
— რას ბოდავ, ბიჭო, სისო მესხი ამას რავა იზამდა!
— კი, ბატონო, ეს იყო სწორეთ... თითონ სთქვა...
რა დაუშავე ბიჭო ამისთანა?..
— ბოვშვმა, ბატონო, ფანჯარა გამიტეხა, თურმე მისი შვილი ყოფილა...
— მერე!...
— ქუდი წავართვი და...
— ქუდი წააართვი! ახლა გაგწყრომია ღმერთი!.. სისო მესხის შვილს ქუდი რომ წაართვი, შენი ერთი ფანჯრის ფასს ვერ გადაიხდიდა, შე უბედურო! სუდის სეკლეტარია, კანონი და სამართალი მის ხელშია... იმას უპირობ ჩივილს?! ეიღე, ეიღე, შეათრიე დუქანში ახლავე... არ გაგიწყრეს ღმერთი, არაფელი გაამხილო, თვარა, გაგაციმბირებს... არ ამეიღო ხმა!.. შეალაგე!..
მამას უთუოდ პასუხს აგებინებდნენ ამ თვითნებობისათვის, მაგრამ დედამ და ჩვენმა უფროსმა ძმამ — გიორგიმ, მამის გაუგებლად, მოაწყეს საქმე და, როგორც მაგონდება, მიკიტანს ზარალის ნაწილი აუნაზღაურეს.
პოლიციის ბოქაულ მდივანს გარდა სხვებმაც უთხრეს თურმე მამიჩემის ამბავი მიკიტანს, და ყველა ამით შეშინებული, ნაწილითაც დაკმაყოფილდა და დიდი მადლობაც შესწირა გიორგის.’ზევით რომ შვილიშვილები ვახსენე — ესენი გიორგის ოთხი ძე და ასულები იყვნენ, მაგრამ, სანამ ამ გიორგის ამბავს ვიტყოდე, მინდა სია ჩამოვწერო ჩვენი ნაყოფიერი მშობლების ნაშიერებისა, მათი დაბადების თარიღის აღნიშვნით: მამა დაქორწინებულა 1840 წ. მერე წაიწკაპენ:

გიორგი — (1841)	იაკობ (კოტე) — (1857)
პელაგია — (1842)	დავით — (1860)
სერგეი — (1845)	ეფემია — (1862)
ივანე — (1849)	მარიამ — (1864)
ანა — (1851)	კონსტანტინე — (1867)
მიხეილი — (1853)	ნინო — (1869)
ნესტორ — (1856)

ამდენ შვილებში სამს თუ ოთხს, კარგად არ მაგონდება, ჰყოლია ძიძა, დანარჩენნი სულ თავის ძუძუთი გაუზრდია დედას.
ოჯახის პირველმა ვაჟმა გიორგიმ ქუთაისის გიმნაზია დაამთავრა „მოწონებით“. იმ ხანად არც ისე ხშირი იყო, რომ ჩვენებურ მშობლებს შვილები გაემეტებიათ და შორეულ ჩრდილოეთს, საუნივერსიტეტო ქალაქებში გაეგზავნათ. ერიდებოდენ ხარჯებსაც და ცივს რუსეთსა, მის შორეულ, განაპირა ქალაქებს ძნელად უთმობდნენ მზიან, კეკლუც საქართველოში აღზრდილებს. უფრო ხშირი მოვლენა იყო, რომ საშუალო ცოდნამიღებულები, შუა შარაზე რჩებოდნენ და ლიხგადაღმელ-გადმოღმელნი ამ საყველპურო ცოდნით აღჭურვილი თავისი ნაშიერები აქვე საქართველოში სუდებსა და სხვადასხვა დაწესებულებებში გადამწერებათ და სხვა მცირე ადგილებზე სამსახურში შეყავდათ. ასეთი კადრების მოთხოვნილება მაშინ დიდი იყო. მაგრამ საუნივერსიტეტო რუსეთის ქალაქებისკენ პირველი ყინული ღოღობერიძეებმა და ორიოდე სხვებმაც განვლეს, გაამტვრიეს, და უფრო წარჩინებული რომ დაუბრუნდნენ მშობელ ქვეყანას, ამათ კვალს სხვებიც გაჰყვნენ.
გიორგის გამგზავრებამ დედიჩემის „უზარო ტირილი“ გამოიწვია, მაგრამ მამა უფრო გულმაგრად იყო და ამბობდა თურმე: — ჯიხაიშელმა ღოღობერიძემ რატომ უნდა მაჯობოს სისო მესხსაო და ამ ბესარიონ ღოღობერიძის სამს შვილს — გიორგის, ნიკოსა და სიმონს, მამამაც, მცირე ხანს შემდეგ, პირველ შვილს გიორგის, ორი — სერგეი და ივანეც მიაყოლა, მაღალი განათლების შეძენისთვის.
გიორგი პეტერბურგს გაემგზავრა. აქ დიდს ხანს არ დასცლია, არეულობა მოხდა სტუდენტებისა. პეტერბურგში იმ დროს მკაცრი რეჟიმი იყო მეტად და პეტერბურგლებმა თავი მოსკოვის უნივერსიტეტს შეაფარეს. გიორგიც მოსკოვს გადავიდა და ექვსი წლის შემდეგ უნივერსიტეტდამთავრებული შინ დაბრუნდა. რამდენსამე წელს ქუთაისის გიმნაზიაში ისტორიისა და გეოგრაფიის მასწავლებლობას ეწეოდა, მაგრამ ვერ შეეგუა სასწავლებლის მაშინდელს ვითარებას, თავი გაანება მასწავლებლობას და მომრიგებელ შუამავლად დაინიშნა საჩხერის რაიონში. ამ ხანად გიორგი უკვე დაცოლშვილებული იყო. ცოლად შეირთო ანდრია მრევლიშვილის ქალი ანა.
ანდრია მრავლიშვილი პირველდაწყებითი ორ-კლასიანი სასწავლებლის გამგე იყო ქუთაისში. თითონ ანდრია და მთელი მისი ოჯახი შესანიშნავი მუსიკის მცოდნე ხალხი იყო. ანდრია ლოტბარობდა გიმნაზიის საეკლესიო გუნდს, და ამ მწყობრი გუნდის გალობის მოსასმენად გიმნაზიის ეკლესიაში დიდძალი ხალხი გროვდებოდა. ოჯახიც მრევლიშვილისა მომღერალთა ტკბილი გუნდი იყო და ოთხი სიძეც მომღერლები და მემუსიკენი იყვნენ. გიორგისაც მეტად უყვარდა მუსიკა და ჩინებულად უკრავდა სიმებიან ინსტრუმენტებზე.
გიორგი ამ დროს უკვე ოთხი შვილის მამა იყო, ერთი ვაჟისა და სამი ქალის. დიდხანს არც მომრიგებელი შუამავლის თანამდებობას შერჩენია, დასნეულდა გულის ფრიალით. რუსეთს რომ მიდიოდა, ახალგაზრდა პატარა ტანის და ძალიან მარჯვე კაცი იყო, შნოიანი, ლამაზი. გიმნაზიაში მისი მომრევი არავინ იყო თურმე, გაილახა რუსეთში. პეტერბურგის უნივერსიტეტში არეულობის დროს რამდენმამე სტუდენტმა აქედან მოსკოვამდე კაი ძალი გზა ფეხით გაიარაო, რადგან სდევნიდნენ, აპატიმრებდნენ. ამ საზღაპრო მოგზაურობაში გიორგიც გარეულა, შიშიც ბევრი გაუვლიათ, შიმშილი, სიცივეც.
ვინ მოსთვლის, რამდენი ახალგაზრდა ქართველი შეიწირა ჩრდილოეთმა. „მიდიოდნენ საცხონებლად, წაწყმედილი ბრუნდებოდნენ“.
გიორგი, ცოტა მოკეთდა თუ არა, მოსკოვის უნივერსიტეტში მოეწყო. ერთი არდადეგების დროს რომ შინ ჩამოვიდა, ფერიც ცუდი დაჰკრავდა, და ძველებური არც ჯანი და სიცოცხლე ჰქონდა. დედა ძალიან უარზე იყო, მაგრამ გიორგი მაინც დაუბრუნდა უნივერსიტეტს.
დიდხანს სამსახური ვეღარ შესძლო გიორგიმ. გულის ფრიალს წყალმანკიც ზედ დაერთო, ჩავარდა ლოგინად, კარგა ხანს იავადმყოფა და შუახანსაც მიღწეული არ იყო, რომ გადაიცვალა ქუთაისში. დაკრძალულია სოფ. რიონში.
დარჩა ქვრივი და ოთხი შვილი. მამამ შვილიშვილები აღზარდა, ქალებს „ზავედენია“ დაამთავრებინა. ვაჟმა ანდრიამ საშუალო ცოდნა მიიღო, რკინის გზის სამსახურში შევიდა და ბაბუას მზრუნველობას აღარ საჭიროებდა. ქალები გათხოვებამდე, და, იშვიათად გათხოვების შემდგომაც, მონაწილეობას ღებულობდნენ ქუთ. ქართულ თეატრში.
საერთოდ ჩვენი ბუდე — ოჯახის თითქმის ყოველი წევრი, მას შემდეგ, რაც კოტე სათავეში ჩაუდგა ქუთ. ქართულ სცენას, ქართული თეატრისაკენ ისწრაფოდა. დღევანდელი თვალსაჩინო მსახიობი ქალი — ვერიკო ანჯაფარიძე გიორგის შვილიშვილია, მისი უფროსი ქალიშვილის მარიამის ქალი.
მეორე შვილი ჩვენი ოჯახისა იყო პელაგია. წმ. ნინოს საქალებო სასწავლებელი დამთავრებული ჰქონდა. ჭკვიანი და განვითარებული ქალი იყო, დარბაისელი, ქართული კაბითა და ჩიხტა-კოპით მორთული, კარგი ქართულ-რუსული მოლაპარაკე, ლამაზი, წამოსადეგი. მის დროს იშვიათად შეხვდებოდით ასეთს ტკბილ მობაასეს იმერეთში. პელაგია თავის ირგვლივ იკრებდა ახალგაზრდებს, ხნიერ ქალებსაც და გონიერ საუბრებს მართავდა მათთან. ცოლად გაჰყვა მომრიგებელ შუამავალს ლუკა ავალიანს. უშვილოდ ამოვარდა, გიორგისებრ წყალმანკმა იმსხვერპლა ჯერ კიდევ თითქმის ახალგაზრდა. ქმარმა, პეტერბურგსაც წაიყვანა; პირველი ოპერაცია სამეფო კარის დიდმა ექიმმა დოსტაქარმა სკლიფასოვსკიმ გაუკეთა, ჩამოვიდა მცირე ხნით მომჯობინებული, მაგრამ წყალი კვლავ ჩაუდგა და გადაიტანა ამ სენმა.
დედაჩემიც და ოჯახის ორი პირველი შვილი წყალმანკის მსხვერპლი გახდნენ.

მესამე შვილი ჩვენი ოჯახისა იყო სერგეი. სერგეით ამაყობდა ჩვენი ოჯახი. თუ იმერეთში და სრულიად საქართველოშიც სიმონ მესხის ოჯახს წარჩინებული სახელი ჰქონდა, ოჯახის ამ წარჩინებისა და აღიარების საქმეში სერგეი მესხს საგრძნობი წილი მიუძღოდა. მისმა მომდევნო და-ძმებმაც მიაღწიეს შესაფერისს დამსახურებას ქართველი საზოგადოების წინაშე, მშობელი ქვეყნის კულტურულ საქმიანობაში, ხოლო ქართული მწერლობის სფეროში სერგეის ღვაწლი აღსანიშნავია და აქ მე რა უნდა დავძინო იმას, რაც უკვე ნათქვამია და დაწერილიც სერგეი მესხის დამსახურების თაობაზე ჩვენი ქვეყნის კულტურული აღორძინების საქმეში.
სერგეი მესხს პირდაპირ გმირობად უნდა ჩაეთვალოს, იმ დროისა და გარემოების მიხედვით, თოთხმეტი წლის განმავლობაში გაზეთის ძიძაობა. 70 წელიწადია მას უკან, რაც მაღალ კურსდამთავრებულს სერგეი მესხს, 21-22 წლის ვაჟკაცს გაზ. „დროების“ მესვეურებმა სულ ორასი ხელისმომწერით კვირეული გაზეთი დაულოცეს, დიდი ჭაპან-წყვეტა, აუტანელი შრომა დასჭირდა. გაზეთი კვირაში გაასამა, შემდეგ ყოველდღიურად გახადა. იმატა ხელისმომწერთა რიცხვმაც, მაგრამ არა იმდენად, რომ რედაქტორს ხშირად გაზეთის ქაღალდისათვის საათის დაგირავება არ დასჭირდებოდა. იმთავად, როცა გაზეთი კვირეულად და კვირაში სამჯერ გამოდიოდა, სერგეის დამხმარე არავინ ჰყავდა. ის იყო მთელი რედაქცია: მასალების შემსწორებელი, კორექტორი და ზოგჯერ ასოთამწყობიც. ყოველდღიურ გაზეთს უფრო გაუჩნდნენ თანამშრომელნი, მაგრამ ვის როცა მოეპრიანებოდა, თორემ ვალდებულად თავს არავინ ხდიდა... კალმით შესწეოდნენ რედაქტორს და ერთად ერთ ქართულ ორგანოსათვის დახმარება აღმოეჩინათ მასალების რეგულარულად მიწოდებით.
რათა განუკითხველი საზოგადოების წინაშე პასუხისგების გრძნობა არ შეეფერხებინა, უშემწეოდ მივიწყებული რედაქტორი თავს არ იზოგავდა, აწვდიდა ქართველ საზოგადოებას ყოველ მარად დღეს სისხლით და წრემლით დანამულ გაზეთს და ბოლოს...
აუტანელმა ჯაფამ მოსტეხა სერგეი და 38 წლისა იყო, რომ გარდაიცვალა.
დაკრძალვისას გ. წერეთელმა გამოსათხოვარ სიტყვაში, სხვათა შორის, სთქვა: „როცა შენ ამ თოთხმეტი წლის წინად გაზეთი ჩაგაბარეთ, მაშინ ჩვენგანი ვინ წარმოიდგენდა, თუ შენი თურაშაული ვაშლივით წითელი ლოყები ასე მალე დასჭკნებოდაო“.
დიახ, უდროოდ დასჭკნა სერგეი მესხის სიცოცხლე. მან ბრწყინვალედ დაამთავრა ქუთაისის გიმნაზია, შემდეგ სტიპენდიით დაასრულა უნივერსიტეტი უფლებათა კანდიდატად, და სამშობლოში რომ დაბრუნდა ბევრი კარგი თბილი ადგილი შეაძლიეს, ხოლო ყველაზე თბილად და თან ტკბილადაც მწერლობა არჩია, მალე რომ არ ჩამწარებოდა.
ძალაუნებლიედ მაგონდება აქ ძველთაგან ნათქვამი მესხების გვარზე: მესხი იშვიათად გადასცდებაო სამოც წელიწადს და თუ კი გადასცდა, მერე ოთხმოცსაც გადააბიჯებსო. ყველა ჩემიანი, გარდა ივანესა და ჩემისა, სამოც წლამდის არ მიღწეულან.. ივანე 82 წლისა გარდაიცვალა, მე 80 წელს გადავაბიჯე, ხოლო სანამდის ვიჩოჩებ — რა მოგახსენოთ.
გულდაწყვეტილი ვარ იმის გამო, რომ სერგეი მესხის საფლავი სულ დავიწყებასაა მიცემული. ერთ დროს იყო თქმა, რომ სერგეის ნეშტი გადაეტანათ ქუთაისში და დაეკრძალათ იქ, სადაც ჩვენი საზოგადოებრივი ცხოვრებისათვის ღვაწლდადებულთა პანთეონის მაგვარი ადგილია, არქიელის გორაზე, ბაგრატის ტაძრის გვერდით. მაგრამ ეს თქმა თქმად დარჩა. სამწუხაროდ, სერგეი მესხის დარჩენილ მისიანებს სერგეისთვის რომ ღირსეული ნიში აგვეღო — ამის სახსარი არა გვქონდა. უბრალო რკინის მოაჯირი აქვს და უშნო ქვა აკაკის ლექსებით: