სერგი სტურუას ხსოვნას

    ის ჩემი ძმა იყო...

უკანასკნელი იყო, ვისთვისაც შემეძლო ასე მიმემართა და ტყუილი არ მეთქვა. ამიტომ მეც ესე მოვიხსნიებ, რადგან სხვა სახელი მისთვის უბრალოდ ვერ მოვიფიქრე.

    ადრე უფრო ბევრნი ვიყავით — ჩემი ძმები და მე. ახლა რომ ვფიქრობ, შეიძლება, დიდად გამორჩეულები არ ვიყავით სხვებისგან, თუმცა მაშინ ასე არ გვეგონა. ჩვენ არ ვიყავით არც რაინდები და არც დუელანტები, არც გოთვერნები და არც სასტიკები, არც ლაზღანდარები, არც მასხრები და არასოდეს ვყოფილვართ საწყლები — მაგრამ ყველაფერი ეს ვიყავით ამ დროს. გვეგონა, რომ გვექნებოდა სხვებზე მეტი იღბალი და ხანდახან გვქონდა კიდეც... ვიყავით საშუალოდ, თბილისურად განათლებულები — ბევრი რამ ისეთი ვიცოდით, არაფერში არასდროს რომ არ გამოგვდგომია და ისეთი კი არაფერი, ხეირის მომტანი რომ იქნებოდა. ვიყავით ქვეყნისთვის უსარგებლონი, თუმცა, ხანდახან გვეჩვენებოდა, რომ ქვეყანა ვერ გვეძახდა საკადრისად. კიდევ ვიყავით გულუბრყვილოები და ცოტათი უხერხემლოები, შეიძლება, სწორედ ის გვაკლდა, რასაც ახლა უნარ-ჩვევები დაარქვეს. არ ვიცი... და კიდევ, ჩვენ მართლა გვიყვარდა ერთმანეთი.

    მერე ჩვენ ნელ-ნელა დავიხოცეთ. არ ვიტყუები — ახლა უკვე ვიცი, რომ ჩემი თითოეული ძმის სიკვდილთან ერთად ჩემი ნაწილიც კვდებოდა, თუმცა მეჩვენებოდა, რომ ყოველი მათაგნის წასვლის შემდეგ ახალი და, რა თქმა უნდა, ყოვლად გამოუსადეგარი ცოდნით ვმძიმდებოდი და კიდევ, სულ უფრო მიყვარდებოდა სიცოცხლე.

    ჩვენ ძირითადად ზამთრობით ვიხოცებოდით და სულ სხვადასხვაგვარად. მაგრამ როგორც ჩვენს არსებობას ვერ იგებდა დიდად ვერავინ, ისე — ჩვენს წასვლას და ჩვენი ქალაქიც ჩვეულებრივ განაგრძობდა თავის მძიმე და უცნაურ ყოფას.

    ამას ყველაზე კარგად მანქანიდან ვხედავ ხოლმე, როდესაც უკვე მომხდარია ყველაზე ცუდი, გამოუსწორებელი და მე და რომელიმე ჩემი ძმა კი ამ გამოუსწორებლის გამოსასწორებლად მივიჩქარით, ვითომ არ ვიცით, რომ, როგორც ყოველთვის, ახლაც დავაგვიანეთ. ჩვენ ვჩქარობთ, მაგრამ ეს ჩვენი უაზრო სიჩქარე და ჩვენს თავს დამტყდარი ამბავი ვერაფერს ცვლის მანქანის ფანჯრიდან დანახულ ჩვენი ქალაქის ურიტმო რიტმში, მისი გამვლელების ასე კარგად ნაცნობ უცნობ სახეებში.

    ჩემი ძმა ერთადერთი იყო, ვინც ავადმყოფობით მოკვდა — ოპერაციიდან რამდენიმე დღის შემდეგ და თავისი უცნაური, არაძალადობრივი სიკვდილით ბევრი საფიქრალი დამიტოვა. თუმცა, როგორც ადამიანებს სჩვევიათ, ისე გამოვიდა, რომ მე საკუთარ თავზე უფრო მეტი ვიფიქრე, ვიდრე მასზე. ჩვენთვის უჩვეულოდ ღრმად ჩავიხედე საკუთარ თავში და იქ დიდად სანუგეშო ვერა ვნახე რა. ვიმოგზაურე წარსულში, უფრო კი საკუთარ სულში და დავბრუნდი, ჯანმრთელი და საღ-სალამათი. ეს ცოტა სახიფათო მოგზაურობაა, რომლის დროსაც სულ ბნელი უფსკრულების და გადასავარდნების კიდეზე გიწევს სიარული. ამ მოგზაურობიდან ჩემზე უკეთესი ხალხი ვერ დაბრუნებულა უკან. ვიცი, რომ რამდენიმე ჩემი ძმაც მაგ მოგზაურობამ შეიწირა — მე კი უფრო იღბლიანი აღმოვჩნდი... რა ვიახლე თან საგზლად და რამ გადამარჩინა — ეგ სხვა ბაზარია უკვე, რომლის მთლად გვერდით ავლა არ გამომივა, რადგან მართალია, მინდა ჩემს ძმაზე მოვყვე, წინასწარ ვიცი, რომ უფრო მეტი საკუთარ თავზე გამომივა... ეგეთი ყოფილა ადამიანის ბუნება, ან სულაც ჩემი, თუმცა მაინც არ მინდა ვიფიქრო, რომ ადამიანებში უარესი ვარ... და არც ის მინდა ვიფიქრო, თითქოს ჩემი ყველაზე დიდი დანაშაული ცოცხლად ყოფნა იყოს.

    ჩემი მოგზაურობა ჩემი ძმის პალატაში იწყება ოპერაციის წინა დღეს, როდესაც გვერდით, ცარიელ ლოგონზე ჩამომჯდარი მის შენელებულ მოძრაობებს ვადევნებ თვალს, ვუცქერ, როგორ ალაგებს ჩანთიდან და აბინავებს საგანგებოდ ოპერაციისთვის ნაყიდ ახალ სპორტულ ტანისამოსს, პირსახოცებს, თხევად საპონს, კბილის პასტასა და ჯაგრისს... ყველაფერს, რაც საჭიროა. მე ვიცი, რომ ამ დღისთვის დიდხანს ემზადებოდა. ფაქტიურად ერთად ვემზადებოდით, მაგრამ ამას ჯერ ვერ ვხვდები...

    როცა ტანსაცმელი კარადაშია დაბინავებული, ელექტრომადუღარა და საჭმელ-სასმელი — განჯინაში, ყველაფერს ადგილი აქვს მიჩენილი, როცა მე უკვე დათრეული მაქვს ამხელა ოთახისთვის უჩვეულოდ პატარა ტელევიზორის პულტი და უკვე არხიდან არხზე დავკუნტრუშებ, სულ ცოტა ხნით მარტოები ვრჩებით პალატაში და მაშინ ჩემი ძმა ჩანთიდან იღებს ლატუნის ჩარჩოში ჩასმულ შვილის სურათს, მინანქრით გაკეთებულ ღვთისშობლის პატარა ხატს და გრძელ, დასაკეც დანას, მონიკელებული, წვრილი და ჩათლახური პირი რომ აქვს და მხოლოდ კაცის საკლავად რომ არის ვარგისი. იღებს და სამივეს თავთან, ფანჯრის რაფაზე ილაგებს. ერთმანეთის გვერდით დალაგებული ეს სამი, ერთმანეთისთვის უცხო ნივთი მე მაჯადოვებს და რატომღაც თავში მომდის, რომ ჩემი ძმა შეიძლება გადარჩეს, ოღონდ ძალა უნდა მოიკრიბოს და ამ სამი ნივთიდან რომელიმეს, თუნდაც დანას, ჩაეჭიდოს მთელი თავისი არსებით, ამ სამს შორის არ უნდა დაიფანტოს და ერთზე დადოს ფსონი, თუნდაც დანაზე — ყველაზე გამოუსადეგარზე ამ სამიდან. სასწრაფოდ უნდა გააკეთოს არჩევანი, ოღონდ ასე აპათიურად არ უნდა ათვალიეროს სამივე.

    მე რაღას ვიზამდი მის ადგილას? რას ჩავეჭიდებოდი პალატაში გულაღმა მწოლიარე და ჭერს მიშტერებული, ნემსების, ანესთეზიის, დრენაჟის, ტკივილის, გამაყუჩებლის და იქნებ სიკვდილის მომლოდინეც? ვერაფერს ვიხსენებ გარდა მრავალჯერ ჩემივე ხელით მოკლული და დახვრეტილი სურვილებისა, რომლებიც ისევე მჭამენ შიგნიდან, როგორც ჩემს ძმას ჭამს თავისი სენი, მაგრამ ვხვდები, რომ მეტი ხელისჩასავლები არც არაფერი მაქვს, თუკი სიცოცხლის გაგრძელება მინდა...

    რა თქმა უნდა, ჩემი მოგზაურობა მაშინ არ დაწყებულა და არც ორიოდე საათით ადრე, როდესაც ჩემს ძმას სავადმყოფოში მისვლა დავასწარი და ტაქსით გავიარე იქითკენ მიმავალი გზა, თითქმის კიდით კიდემდე გავჭერი ჩვენი სტუმართმოყვარე და გულგრილი ქალაქი. მერე საავადმყოფოს მიმღებთან ვაკვირდებოდი საქმიანად მოფუსფუსე, მუდამ ხელებში მაცქერალ ექთნებს და უკვე ნაოპერაციებ განახევრებულ ადამიანებს, რომლებსაც ცოტა ხანში ჩემი ძმა უნდა დაკვირვებოდა და ვერც ერთი მათგანის თვალებში ვერ უნდა ეპოვა ნატამალი თანაგრძნობისა, და ბოლოს თეთრხალათიან, მართლა მაგარ საქინძ დედაკაცზე რომ გამექცა თვალი, კიდევ ერთხელ მივხვდი იმას, რაც ისედაც ვიცოდი, რომ ჩემი ძმის თვალით მაინც ვერ შევხედავდი ვერც აქაურობას და ვერც მთელ სამყაროს — ის მძიმე ავადმყოფი იყო და მე კიდევ ხარივით ჯანმრთელი იდიოტი, კიდევ ერთი, ამჯერად უკანასკნელი ძმაკაცის სიკვდილთან წინასწარ შეგუებული და დიდი ლეშიჭამია ფრინველივით გაუმაძღარი.

    ჩვენი ანტიმოგზაურობა ორიოდე თვით ადრე დაიწყო მაშინ, როცა სრულიად შემთხვევითი აღმოუჩინეს უკურნებელი სენი. დაიწყო ამბების მოყოლით და ამითვე მთავდრება. ბოლოს ხელში ხომ მხოლოდ ამ უცნაური დღეების მანძილზე ერთმანეთისთვის ნაამბობიღა შემრჩა. ოღონდ მიამბობდა ის, მე კი ვლაყბობდი. მე ვიწყებდი — ის ამთავრებდა. მე ვყვებოდი სისულელეს, ტყუილს, ვჟონგლიორობდი უსარგებლო სიტყვებით იმიტომ, რომ უბრალოდ არ ვიცოდი, რაზე უნდა მელაპარაკა. მერე ის ყვებოდა იმას, რაც თავს გადაგვხვდენოდა, რაც ნამდვილი და მართალი იყო, მიამბობდა იმაზე, რაც მისთვის მნიშვნელოვანი იყო და რაც აწუხებდა. თითქოს აჯამებდა და ემშვიდობებოდა ყველაფერ ძვირფასს. ოღონდ არასოდეს არ ამთავრებდა სათქმელს, საფიქრალს მიტოვებდა. ამას განზრახ არ აკეთებდა, უბრალოდ არ ვიყავით მიჩვეულები ასეთ რაღაცეებზე გულღიად საუბარს. მისი სიკვდილის შემდეგ უკან გავიარე ჩვენი განვლილი ორი თვე, ბევრი რამე გავიხსენე, შევეცადე კარგად ჩამებეჭდა გონებაში უკვე ჩავლილი სიცოცხლის ნაგლეჯები, რომლებშიც ისევ აღმოვაჩინე ის ფანჯრის რაფაზე დაწყობილი სამეული, რომელმაც ასე ამაფორიაქა. გამახსენდა, რომ დანასაც, ხატსაც და ფოტოსაც თავისი ისტორია ჰქონდა. მე სამივე მომესმინა — სამი ამბავი, რომელიც ერთმანეთთან მხოლოდ იმით იყო დაკავშირებული, რომ სამივე ჩემს ძმას გადახდენოდა.

    უფრო ხშირად ჩემთან ვლაპარაკობდით. ჩემს სიგარეტით გაბუღულ ოთახში და ხანაც აივანზე, თუ თბილი დარი იდგა. ღამ-ღამობით აივნიდან და ჩემი ოთახის ფანჯრიდან ჩემი ძმა მეზობელი კორპუსის განათებული ფანჯრების ცქერას დაეჩვია. დიდხანს მონუსხულივით შეეძლო ეთვალიერებინა. თვალს ვერ წყვეტდა კორპუსების მატყუარა ღამის სიმშვიდეს.

    მე ვეუბნებოდი, რომ ქვეყნად არ არსებობს მეორე უფრო დიდი ტყუილი, ვიდრე ეს ერთმანეთზე მიჯრით მომდგარი, ერთმანეთის მაცქერალი და მოთვალთვალე საბურთალოს კორპუსებია, რომ ეს კომუნისტური არქიტექტურის ილუზიაა და აქაური წესრიგი და სიმშვიდე ისეთივე ილუზორულია, როგორც თვითონ კომუნიზმი იყო. მე ვიცი, რაში მდგომარეობს ამ საკმაოდ მარტივი ფოკუსის არსი. მანძილშია მთელი საქმე. აქედან ჩანს მხოლოდ, რომ ყოველი ფანჯარა განათებულია, ყველადან შუქი გამოდის, თითოეულში რაღაც ხდება და გგონია, რომ კარგი ხდება. გგონია, რომ ამბებს ხედავ, მაგრამ ვერც სახეებს არჩევ წესიერად და ხმა ხომ, რა თქმა უნდა, არ გესმის. ვეუბნებოდი, რომ სულ ტყუილია ჩემი აივნიდან დანახული ეს მუნჯი წესრიგი და სიმყუდროვე.

    ვეუბნებოდი, რომ ოთახის სიღრმეში სავარძელში ჩაფლული მოხუცი, ჩვენგან უხილავ ტელევიზორზე, რომ გაშტერებია თვალი, მთელი ცხოვრება ბოზი და ჩამშვები იყო, რომ აკრძალული წიგნის კითხვაზეც კი აბეზღებდა ხალხს და ამას მთელი სიამოვნებით, გემოს ჩატანებით აკეთებდა. გვერდზე ბინაში კი სახარშავია და ის ბიჭები, აქედან რომ თითქოს ერთად და ჯიგრულად არიან, მარტო წამლის გამო არიან ერთად — მეტი არაფრისთვის. ვარწმუნებდი, რომ ოთახში მოთამაშე ბავშვები, რომელთა აივანზეც მუდამ ხელუხლებლად იდო ახალთ-ახალი ველოსიპედი, აუცილებლად ახვრებად დაიზრდებოდნენ იმიტომ, რომ მამას ვიცნობდი მაგათსას რაც თავი მახსოვდა. ვუმტკიცებდი, რომ სამზარეულოში აყვავილებული აზალია, მხოლოდ რაღაც მეშჩანური და გულისამრევი კეთილდღეობის სიმბოლო იყო, ხოლო წვნიანი კერძი ამავე სამზარეულოში გაზზე რომ თუხთუხებდა — სულ მთლად უგემური და უვარგისი, როგორც თვითონ ოჯახი და ვინ იცის, სუფრაზე მიტანის წინ ცოლი ქმარს შიგაც უფურთხებს — მეთქი...

    — ეგრე რამ გაგაბოროტა, შეჩემაო? — მეუბნებოდა ჩემი ძმა და ეცინებოდა.

    მე კი ვფიქრობდი, რომ სადღაც მართლა არსებობდა ნორმალური სახლები და ოჯახები, ოღონდ ჩვენი გეზი იქით უკვე აღარ იყო. ხომ გავრისკეთ ერთხელ და შევაღეთ ეგეთი ოჯახის კარი. ჩემმა ძმამ გარისკა და მეც ვახლდი თან. ყველანი ვახლდით — ჯერ ცოცხლები და ჯერ კიდევ შეგვეხედებოდა ზედ. უზარმაზარი თაიგულებით ხელში სულ სიცილ-ხარხარით ავიარეთ ასეთივე კორპუსის სამი სართული და ჩემმა ძმამაც გაბედულად დარეკა ზარი, ჩიტივით რომ ჟღურტულებს ისეთი. ოღონდ მანამდე გარეთ, ცალკე, ისეთი რამე მითხრა, დღემდე რომ მახსოვს: ყველაფერს თავს ვანებებო, სულ ყველაფერსო — მერე იმ კორპუსის მესამე სართულზე განათებულ ფანჯრებს ახედა და — სიგარეტსაცო, კიბეებზე სულ ხელით უნდა ვატარო და ატდიშკა რო არ დამემართოსო...

    ზარი დავრეკეთ და კარი თვითონ გაგვიღო. ზუსტად ისეთი იყო, როგორიც წარმომედგინა — ხუთოსანი და ბუმბულივით მსუბუქი. იმის ხელით ტარებას რაღა უნდოდა? დაკვირვებული ვარ, რომ ეგეთი ლამაზი, მშივიდი, ხუთოსანი ოჯახის გოგოები, შამპანიურების საცობების ბათქა-ბუთქისაც კი რომ ეშინიათ, უცებ ჩვენნაირებზე გადაირევიან ხოლმე და მერე ჩვენც გვეჩვენება, რომ ჯერ კიდევ არაა ჩვენი საქმე წასული. მაგაზე უკეთ რა ვიცი?! მე თვითონ რა, განა სხვა რამე დამემართა? ჩემი თავი უკვე დაბრძენებული და მარტოობასთან სამუდამოდ ჯვარდაწერილი მეგონა და ეგრე არ შემეყარა მეც ის სენი, ჩემს ასაკში სასაცილოც როა და ცოტა სამარცხვინოც...

ოჰო ჰო, რა შეშინებული თვალებით გვათვალიერებდნენ მისი ხუთოსანი მშობლები! ჩვენ კიდევ ბედნიერები ვიყავით — ჩვენი ძმის ამბავი გვახარებდა. ჩვენში პირველი იყო, ვისაც ცოლი მოჰყავდა და, როგორც აღმოჩნდა, უკანასკნელიც. ჩვენ ვერა, და ჩვენმა ძმამ კი ჩაიფიქრა და შეასრულა კიდეც და ისეთი რამეების დანებებას აპირებდა, რასაც თავს ვერასოდეს დაანებებდა. აბა, გოგოს მშობლები მაგას რას გაიგებდნენ, მაგათ დროს ადვილი იყო ყველაფერი. სიყვარული პირდაპირ რუსთაველზე, ლაღიძის წყლებში და წიგნის მაღაზიებში რიგდებოდა — ისე, საფასურის გარეშე...

    იმ ორი თვის მანძილზე ხომ ყველაფერი გავიხსენეთ და იმ ლამაზი საღამოს გახსენება არ გაგვიბედავს არც ერთს. რამდენჯერმე ვცადე მომეგონებინა, ვიფიქრე, რომ ამაზეც უნდოდა ლაპარაკი და უბრალოდ პატარა შეხსენაბა, ბიძგი სჭირდებოდა, მაგრამ საუბარი ყოველთვის სხვა თემაზე გადაჰქონდა და ისეთ ამბებს იხსენებდა, რომელთა გმირებიც მხოლოდ მამაკაცები იყვნენ — კარგები და ბოროტები არა, უფრო მშიშრები და ვაჟკაცები, ვაჭრები და ყაჩაღები, ყისმათიანები და ნაკლებად იღბლიანები... ამ ამბებში ძალიანაც რომ გდომოდა, ქალის, მით უფრო კი მისი ქორწინებიდან სამი წლის თავზე უკანმოუხედავად გაქცეული ცოლის, კვალსაც კი ვერსად იპოვიდი. ბევრი ასეთი უქალო ამბავი გავიხსნეთ და თხელპირიანი დანის ამბავიც არ დაგვიწყებია...

   ჩემი ძმა პლეხანოველი იყო. მონიკელებული, გრძელი და მარტო კაცის საკლავად ვარგისი დანის ამბავიც პლეხანოვთანაა დაკავშირებული და დანაც სანახევროდ ნაალაფარი იყო, მაგრამ მაგას ჩემი ძმა არ ანიჭებდა დიდ მნიშვნელობას, ახლა რომ მოვყვები, იმ ამბის გამო არ წამოუღია საავადმყოფოში. მის თავს გადამხდარი ამბებიდან სხვები უფრო აღელვებდა და იმ დღეების მანძილზე ეგენიც გაიხსენა — ჩვენ ხომ ყველაფერზე ვილაპარაკეთ. უფრო სწორად, ის ლაპარაკობდა, მე კი ვლაზღანდარობდი და, მგონი, არც გამომდიოდა ურიგოდ. სამაგიეროდ ყურადღებით ვუსმენდი მის თითოეულ ისტორიას, რომელთა დიდი ნაწილი ერთად გადაგვხდენოდა და აღმოვაჩინე, რომ ჩვენს ცხოვრებაში, ახლა ერთ გრძელ ნისიას რომ მაგონებდა, არასოდეს მომხდარა არაფერი კარგი, გარდა ჩვენი ძმობის და ერთად ყოფნისა, რაც მუდამ საკმარისად გვეჩვენებოდა და ახლა კი ნამდვილად აღარ კმაროდა — ჩემთვისაც კი.

    გვიანობამდე გვილაპარაკია, მერე ჩემთანაც დარჩენილა და ერთმანეთი მოგვიტყუებია, ვითომ გვეძინა. ის თავისას ფიქრობდა, მე — ჩემსას. მგონი, სწორედ მაგ ღამეების დროს ძალიან შემეშინდა მარტოობის და ჩემივე ხელით მაშინ გამოვძერწე ის ჩემი სურვილიც, რომელიც მერე არაერთხელ გადავეცი ანათემას და დავწვი, მაგრამ ვეღარაფერი დავაკელი და ვერაფრით მოვიცილე თავიდან. ის ისევ მაფორიაქებს და მაფრთხობს — არაფრისგან ან თითქმის არაფრისგან გამონაგონი ჩემი სურვილი, რომლის სახელის ხსენებისაც ისევე მეშინია, როგორც ჩემი ძმა უფრთხოდა თავისი სნეულების სახელს...

    მაგას სჯობია, დანაზე მოვყვები. არაფერია განსაკუთრებული, მაგრამ ამბავია მაინც. ორი კაცის ამბავი და მესამეც არის შიგნით. მესამეთი დაიწყო — ის გახდა ჩემი ძმის და ერთი მისი უბნელის წაკიდების საბაბი. მესამე ორივესთან ახლობლობდა და არც ახლობლობდა არც ერთთან. მესამის უბედურება ის იყო, რომ ვერ იყო მთლად ისეთი, როგორადაც თავი მოჰქონდა, თორემ გულით არ იყო ცუდი. ეს ორნი კი, ერთმანეთისთვის უცხოები, ერთმანეთის ღირსი ღვთისშვილები იყვნენ, ოღონდ მე ჩემი ძმა მირჩევნია მიანც და მარტო იმიტომ არა, რომ ჩემი ძმა იყო.

    მეორის თანდასწრებით ჩემმა ძმამ ის მესამე მიტისკა და ბოლომდე თვლიდა, რომ სამართლიანადაც. ის უცხო გამოესარჩლა, თუმცა თვითონ არაფერ შუაში იყო. შუაში მდგომ მესამეს იმის შნო არ ეყო, რომ მართლა შუაში ჩამდგარიყო, რომელიმეს მხარის დაჭერა ხომ მთლად ვერ გაბედა და სამივენი პლეხანოვის ერთ-ერთ სადარბაზოში აღმოჩნდნენ. სადღაც კინოსტუდიასთან ხდებოდა ეს ყველაფერი.

    ამ ორიდან არც ერთი იყო ყარამან ყანთელი და დიდი მუშტის მქნეველი — მსროლელები იყვნენ ორივე და ერთმანეთის ამბებიც იცოდნენ. პადიეზდში უკვე მტრები შევიდნენ, მაგრამ იარაღი არც ერთს არ აღმოაჩნდა ტანზე. მხოლოდ მეორეს ჰქონდა ვიწროპირიანი გასახსნელი დანა. ჩხუბი ფაქტიურად არც მომხდარა. ჩემმა ძმამ დაარტყა და ისიც დანაზე გაიქაჩა. ჩემმა ძმამ დაასწრო და, სანამ გახსნიდა, მანამდე ჩააფრინდა ხელში. ჩხუბის ნაცვლად ატყდა ძიძგილაობა, რომლის დროსაც მესამეც იქ იყო, მაგრამ ჩარევას ვერ ბედავდა და მხოლოდ წუხდა. მერე დანა ძირს დავარდა და მესამემ ის კი მოახერხა, რომ დასწვდა და ჯიბეში იდურთა. მერე მოხდა ყველაზე საინტერესო — ჭიდაობისგან ორივეს ძალა ჰქონდა გამოცლილი და ჩემმა ძმამ შესთავაზა: მე მანქანით ვარ, დაგტოვებ, სადაც მეტყვი და ნახევარ საათში ისევ შევხვდეთ ერთმანეთს, მანამდე თავი შევიკავოთო. იმან თავი დაუქნია მხოლოდ — გული ამოვარდნაზე ჰქონდა. ჩასხდნენ ჩემი ძმის მანქანაში და დაუყვნენ პლეხანოვს. ის მესამე უკან იჯდა და — რას მიშვებითო?! — მოსთქვამდა. ორმხრივი შეთანხმებით გზაში ჩამოაგდეს — ეს მარტო ხელს შეგვიშლისო, ოღონდაც დანა იმის ჯიბეში დარჩა. მთელი გზა ჩუმად იარეს. მხოლოდ ერთხელ გამოსცრა იმან კბილებში რაღაცა და ჩემმა ძმამ შეაჩერა: ხო შევთანხმდით, ძმაოო?! წარმომიდგენია, რა სახეები ექნებოდათ ან ერთს, ან მეორეს. ჩემი ძმა გაბრაზების დროს სულ მთლად ფითრდებოდა, თითქოს სამუდამოდ უკვდებოდა კაპილარები ისედაც ფერმკრთალ სახეზე. შეიძლება საჭეზე ჩაფრენილს დაძაბულობისგან ოდნავ აკანკალებდა კიდეც — ეგეთი რამეც შემიმჩნევია. ის მეორე კიდევ... ის ნასტირნი იყო ყოველთვის და ასეთადაც დარჩა, ცოცხალია ეხლაც... ერთმანეთს «ძმაოს» ეუბნებიან და ნახევარ საათში გოფილექტის ბაღში მოსაკლავად უნდა გაიმეტონ ერთმანეთი. ჰო, იქ დათქვეს შეხვედრა. გოფილექტის ბაღი პლეხანოვზეა და შიგნით არასოდეს შემიხედავს. არც მჭირდება, ისედაც კარგად შემიძლია იქაურობის წარმოდგენა — კანტი-კუნტი ხეები და რამდენიმე სკამი, კაცის მოსაკლავად საკმარისზე მეტი ფართობიც... ჩემმა ძმამ თავისი მტერი სადღაც ვარანცოვისკენ ჩამოსვა და თვითონ სახლისკენ გამობრუნდა. ორივეს იარაღი უნდა აეღო. ის მეორე იარაღს სახლში არ ინახავდა — ძმაკაცთან ედო. ჰოდა, ისე მოხდა, რომ ძმაკაცი სახლში არ დაუხვდა და ვერ აიღო. ჩემ ძმას კი სახლში ედო. მივიდა, აიღო, მანქანაში აღარ ჩამჯდარა, ფეხით წავიდა ბაღისკენ.

    ამ ამბავს რომ დეტალურად მიყვებოდა, ასეთი დასკვნაც გააკეთა: ამიტომ იარაღი ყოველთვის სახლში უნდა გედოს და არა სხვასთანო. ვითომ, მხოლოდ მაგისთვის ყვებოდა ამბავს, რომ ამ უბრალო ჭეშმარიტებას ვეზიარებინე. სინამდვილეში კი ყველაფრის მოყოლა და გახსენება სჭირდებოდა, უმნიშვნელო დეტალებისაც კი. ის თავის სიცოცხლეს მიყვებოდა, მიამბობდა უამრავ ამბავს და ჩემს თვალებს დაეძებდა, თითქოს მეკითხებოდა რაღაცას, თითქოს ამ ამბებში ერთად უნდა გვეძებნა რამე სანუგეშო ან კარგი. მისი წასვლის შემდეგ კი ძიება უნდა გამეგრძელებინა, ნაცარი გადამექექა, რომ ფერფლში და ნაცარტუტში ნათელი თუ არა, ბრჭყვიალა მაინც მეპოვა რამე.

ის მეორე მაინც მივიდა — უიარაღოდ. მისვლაც კი დაასწრო გაწბილებულმა და ბედს მინდობილმა. ბაღის სიღრმეში სკამზე იჯდა და ეწეოდა. ჩემი ძმა რომ მიუახლოვდა, წამოდგა და ზიზღით შორს მოისროლა სიგარეტი...

    გასროლა ერთადერთი იყო. ჩემი ძმის ნასროლმა ტყვიამ მისი მტრის იღლიასთან გაიარა და პიჯაკი გაუხვრიტა. ოდნავ, ერთი ბეწოთი არ დაუხევია უკანო, — ჩემმა ძმამ მითხრა და სახეზე ღიმილმაც გადაურბინა. — მაგიტომ არ გავიმეტეო. მივხვდი — უკვე ტრაბახობდა და ვიფიქრე, რომ მთლად უიმედოდ არ იყო საქმე. თუმცა, სროლა კი კარგი იცოდა და ბალისტიკაზეც უსაშველოდ დიდხანს უყვარდა ლაპარაკი, მაინც წარმოუდგენელია, რომ ზუსტად იღლიაში გაეტარებინა მაკაროვის ტყვია. შეიძლება, იმას გულისხმობდა, რომ მეტი აღარ უსვრია... არ ვიცი. მხოლოდ ის ვიცი, რომ ყველაფერი ხმაამოუღებლად, გინების და მუქარის გარეშე მოხდა.

მეორე დღესვე შერიგდნენ და მანდ უკვე მეც ვიყავი. თუმცა ზევით არ ავსულვარ — სხვებთან ერთად ქუჩაში დამტოვა და მხოლოდ ჩვენი ორი ძმა აიყოლა ვიღაცის ბაითში სალაპარაკოდ. მაგრამ სახლში რომ ხდებოდა მათი შეხვედრა, ესეც უკვე სასიკეთო ნიშანი იყო. გარეთ ჩვენთან ერთად და ოდნავ განზე იდგა ის მესამეც, ვის გამოც მთელი ამბავი ატყდა. იდგა და ადგილს ვერ პოულობდა. მერე ყველანი რესტორანში წავედით და ისიც გავიყოლეთ. დიდი მოქეიფეები და ყანწების დამცლელები არავინ ვიყავით იქ, მაგრამ რაღაცნაირად კარგი დრო გავატარეთ ჩვენც და იმათაც — მართლა ჩაიფარცხა ყველაფერი და მთელი საღამოს მანძილზე ერთადერთხელ, მხოლოდ წამით დაისადგურა სუფრაზე ბოროტმა, როცა იმ მესამემ, იმ მართლა სირმა (ოღონდ ეხლაც მგონია, რომ მარტო სირობით მოუვიდა), ის თხელპირიანი, მარტო კაცის საკლავად ვარგისი დანა ამოაცოცა ჯიბიდან და დიდი ამბით პატრონს გადასცა: აქამდე ვერა ვბედავდი და ახლა უკვე შეიძლებაო. უცებ გავჩუმდით ჩვენც და ისინიც, იმან კიდევ გაიცინა და იქვე მისცა ჩემს ძმას, ჩემგან გქონდეს სახსოვრადო.

    აი, სულ ეგ არის დანის ამბავი. ძირითადად ეგეთ უმნიშვნელო ამბებს ვიხსნებდით თავიდან. მერე უფრი სხვანაირი ამბებიც შემაპარა ჩემმა ძმამ და ახლა მარტოდ დარჩენილს მეც მეტი რა საქმე მაქვს? აივანზე ვზივარ, ვეწვი, ჩვენი ქალაქის მძიმე ჰაერს ვისუნთქავ, საბურთალოს განათებულ კორპუსებს გავცქერი და ვიხსენებ ყველაფერს...

    მახსნდება, რომ ჩვენს საუბრებში მე ერთი მოკავშირეც გამომიჩნდა ჩემი ძველი პულტმოშლილი ტელევიზორის სახით. ამ მოკავშირეს ყოველთვის მადლიერებით გავიხსნებ და ამ მადლიერების ნიშნად შეიძლება ხელოსანთანაც წავიღო ფერების გასასწორებლად, როცა გარეთ გასასვლელად მზად ვიქნები...

   იმ უცნაური საღამოების და ღამეების მანძილზე სწორედ ტელევიზორიდან წამოსული ნაგვით ვავსებდი ჩემს უსარგებლო ლაყაფს და ასე ხშირ-ხშირად ჩამოვარდნილ დუმილს. ხანდახან მისი თვალებისთვის არიდებული მზერაც სწორედ ტელევიზორისკენ მიმიპყრია, ვითომ ქვეყანაზე მართლა რაღაც საინტერესო და მნიშვნელოვანი ხდებოდა ან ვითომ, ხვალინდელი ამინდი გადაგვიწყვეტდა და შეგვიცვლიდა რამეს. ტელევიზორი არც ჩემს ძმას აღიზიანებდა და ვიყავით ასე სამნი — ის, მე და ჩემი მუდამჩართული ნახიშტარი ტელევიზორი...

აი, თუნდაც საინფორმაციო გამოშვების ბოლო ბლოკი, რომელიც ჩვენი კულტურის ამბებითაა დაძეძგილი და პრემიერის წინ გვაჩვენებენ სრულიად ახალგაზრდა რეჟისორს, რომელმაც გაბედა და თვით ჰამლეტს შეეჭიდა. არ გეშინია, არ ღელავო? — ეკითხებიან და — არაო, — თავს აქნევს და — მეო, მაქვსო ამ ტრაგედიის ჩემეული ინტერპრეტაცია, რომელიც იმედი მაქვს სასიამოვნო სიურპრიზი გახდება ჩვენი მაყურებლისთვის, რომელიც ყველეფერი საუკეთესოს ღირსია იმიტომ, რომ ქართველი მაყურებლისთანა მაყურებელი — გულისხმიერი, კულტურას დანატრებული და დაწაფებული, მოსიყვარულე, მომთმენი და მიმტევებელი — მსოფლიოს არცერთ ქვეყანაში არ არისო. ეგ ნაღდად სხვისგან ჰქონდა გაგონილი, თორემ სულ პატარა ბიჭი იყო და არა მგონია, ბევრ პაეზდკაში ყოფილიყო ნამყოფი.

    მერე აჩვენეს მისეული ინტერპრეტაცია. ერთი და ალბათ, მთავარი აჩვენეს, მეტი არ ჩაეტია სიუჟეტში — ჰამლეტი ღრმად ჩაფიქრებული იდგა სცენაზე, მერე უცებ ხელები ზევით აღაპყრო და «ყოფნა — არ ყოფნის» ნაცვლად, — ყოფნა, ყოფნა?! საკითხავი აი ეს არისო! — დაიღრიალა მთელ ხმაზე. იქ იყო ტაში და იყო ცრემლიც... სიუჟეტის ბოლო კადრში სპექტაკლის დამთავრების შემდეგ მსახიობები ლამის ძალით მოათრევდნენ სცენაზე დამორცხვებულ ახალგაზრდა რეჟისორს და მაშინ თქვა ჩემმა ძმამ: მაგარი კვერცხი როჟააო, — და ისიც დაამატა, — მაგარი კვერცხობაა ეგ თეატრიო.

    მეც თითქოს წითელი ნაჭერი ამიფრიალესო თვალწინ, თითქოს მხოლოდ მის ამ სიტყვებს ველოდიო, ვეცი, გადავუარე თეატრს და უფრო მეტად კი თავის თავის უბედურ ჰამლეტს. ქვა ქვაზე არ დამირჩენია...

ეგ-მეთქი, კაცი არ არის საერთოდ. ეგ-მეთქი, არის დედიკოს კალთაში გაზრდილი, მამის ტრაკზე და ფულებზე გაბლატევებული ბიჭი, ძველბიჭობისკენ მიდრეკილი, მაგრამ უტრაკო. მამას დაუბრიდავენ და იცის, ვინც დაუბრიდა. იმის მაგივრად, რო მივიდეს, მოკლას, ფილოსოფოსობს და თავს იგიჟიანებს. მერე რა არის მაგისი ფილოსოფია? ისეთ სისულელეებს ბაზრობს, როგორსაც ჩვენთან ყოველი მეორე ძველი ბიჭი ბაზრობს, რო მკვდარი სიზმრებს ვეღარ ხედავს, ძმაო, რო ქურდი დანიაშიც ქურდია, ძმაო...

    ეგრე როდის ამბობს, რაღაც არ მახსოვსო, — ჩემმა ძმამ მითხრა და-მეთქი — დაახლოებით ეგრე ხო ამბობს და კიდევ, სუნი დგას დანიაში, მძორის სუნი... მერე რა, რო დგას? ჩვენთან რო დგას, ეგეთი სადა დგას? მაგიტო თავები ხო არ უნდა დავიგიჟიანოთ. რა, მე და შენ რამდენი გვინახავს-მეთქი ეგეთი — ძალად გაგიჟებული, აბაროტის აღება რომ არ უნდათ, ეშინიათ და თავს იგიჟიანებენ? რა არ გვინახავს-მეთქი, ჩვენს გარშემო?!

    გვინახავსო, — დამეთანხმა. — მაგრამ მაგას მართლა მასკიროვკა ჰქონდა, რა გინდა, ხო შეუსრულა ბოლოსო?! — ამყვა ლაპარაკში.

    მაგაზე მე ვუპასუხე, რომ გავკარი ეგეთ აბაროტს, რომელსაც ეგეთი გოგო შეეწირება, ლამაზი და ნაღდი ოჯახის გოგო, რომლისთვისაც საქორწილო საწოლი უნდა დაეგოთ და დანიის დამპალი მიწა კი მოუზომეს. ეგეთ მასკიროვკას, ეგეთ სიგიჟეს გავკარი-მეთქი, რო გოგო, რომელიც გენდობა, თავს კალთაში გადებინებს, ყველაფერზე მოგყვება, თვალებში გიყურებს, თავის ბედს, ცხოვრებას განდობს, სუ ყველაფერზე წამომსვლელია შენთან ერთად და შენ სიგიჟეებს და იზმენებს შეეწირება. და მერე ეს ჩათლახი კიდევ იმის ძმას ეტყვის: შენზე მაგრა მე გამიტყდაო...

    — შენ ცოტა გააფრინე, ხო იცი? — მითხრა მაშინ და გაეცინა.

მე კიდევ გამეხარდა თუ გავაფრინე და კიდევ უფრო გავრეკე. მეთქი, ვინც მაგას ამდენი საუკუნეა ტაშს უკრავს, არიან-მეთქი, სირები. მაგათ მეთქი მართლა დანიური აბაროტის ამბავი კი არ ადარდებთ, პროსტა თეატრში დადიან იმიტო, რო იციან, უნდა იარონ — კაი პონტია. მერე თავის შვილებს აჩვევენ და მერე ისინი დადიან. სულ იმის ფიქრში არიან, იქ წასასვლელად რა ჩაიცვან, მარა ეხლა ერხევათ მაგრა იმიტო, რო თეატრი ის აღარ არის, რაც იყო. ეხლა იმას დარდობენ, რომ ახალგაზრდობა თეატრში უკვე სულ ჯინსებით დადის — გოგოიან ბიჭიანად და ესენი კიდევ მთელი ცხოვრება ამ ყოფნა — არ ყოფნის მაცქერლები იმ ჯეელების გვერდით უკვე მაგრა იდიოტურად გამოიყურებიან თავიანთ დეკოლტეებით და ნორკის შუბებით. მაგრამ მაინც იცმევენ, მაგარი ჯიუტები არიან რა... მაგრამ თეატრში თუ ვინმე მეჯავრება ყველაზე მეტად, ეგ არის ის უხილავი ტიპი, აი, ფარდა რო ჩამოეშვება და ჯერ სიჩუმე როა და ეს ნახევარი წამით რო ასწრებს ყველას და ხმამაღლა, მკაფიოდ, ნამდვილი გურმანივით რომ ჩაილაპარაკებს «ბრავო.» და ეს რომ მთელი პატივცემული საზოგადოებისთვის ნიშანი არის, რო უნდა დაანგრიონ დარბაზი ტაშით.

— შენ გაგირეკია, ძმაო.

    არა, რატო გამირეკია, შეჩემა, პროსტა თეატრი არ მიყვარს და იმ ჰამლეტს კიდე პროსტა ვერ ვიტან. ვერ ვიტან და რა ვქნა? მე ჯოყოლა მიყვარს...

    — ჯოყოლა ჩვენიანია, ბაზარი არ არიო, — დამეთანხმა ჩემი ძმაც, — მარტო ომობს, არა? — პირველი შემთხვევა არ იყო, როცა ჯოყოლამდე მივდიოდით.

ჰო, მარტო ომობს, ლამაზად, თავისიანებისგან გაწირული და მტრისგან უნდობლად მოკლული... ამდენი საუკუნეა დანიელი უფლისწული «ყოფნა — არ ყოფნას» გაიძახის გულხელდაკრეფილი და ჯოყოლა კიდევ უკვე მერამდენედ იღუპება სულ მარტოდმარტო და როგორ ლამაზად... ლეგა ჩოხით და თეთრი როლინგით მტერთან ხმალდახმალ მისული. მერე ვისთან? ხევსურებთან! იმათთვის კიდე სხვისი მოკვლა კი არა, საკუთარი სიკვდლიც არ ნიშნავს არაფერს... «სიკვდილო, შენაც ნუ მოგწონს თავი, სირცხვილზე მეტი არც შენა ხარო,» — ეგრე ამბობენ.

    — ზუსტად ეგრე ამბობენო? — ჩამეკითხა ჩემი ძმა და კიდევ ერთხელ გამამეორებინა.

    ეგენი დაინდობდნენ? ჯაჭვის პერანგებში და იარაღში ჩამჯდრები სულ იოლად მოკლავდნენ, გემოს ჩატანებით, თითქოს ფარიკაობაში ვარჯიშობენო, დაუჩხვლეტავდნენ იმ ლეგა ჩოხას, დაწრიტავდნენ სისხლისგან და ყოველ ჩხვლეტაზე დააყოლებდნენ: «მაგხვდა, ასსს!»

    ცოტა ხნით გავჩუმდით. როგორც ამ სიჩუმეში გვემართებოდა ხოლმე, ჩემმა ძმამ ისევ ჩემი თვალების ძებნა დაიწყო და მეც ისევ ტელევიზორი მოვიშველიე. საინფორმაციო დამთავრებულიყო და რომელიღაც საჭირბოროტო საკითხისადმი მიძღვნილი თოქ-შოუ დაწყებულიყო.

    აგე-მეთქი, მთელი შექსპირი და მაგის ფილოსოფია აქ არის-მეთქი, ამ სიფათებში — გინდა ჟურნალისტის და გინდა იმისი რესპოდენტების, ყველას შეფერებული აქვს ძვირფასი მასკა, რადგან-მეთქი, სიმართლე სისულელედ ითვლება ახლა, სიცრუე ერთგულების გახდა-მეთქი, თვისება და უღირსებს კიდევ უსამართლოდ დაადგეს დაფნა... ქატო იქა, ფქვილი — აქა, ჭირი იქა, ლხინი — აქა. იხარე ჭერო — მოკვდი მტერო...

    — მრუშობით შელახული უმანკოება დაგავიწყდაო, — მითხრა და, მეთქი: ეგ უკვე მორბენალ სტრიქონში მოიკითხე, ვის და რა მიზნით გაიცნობენ, რას პირდებიან და რას — არა. მე რომ ვიყო, კიდევ, ტელევიზიის პატრონი, ერთ გრძელ SOS-ს გავუშვებდი მთლიანად მორბენალ სტრიქონში იმიტო, რო სუნი დგას დანიაში, მძორის სუნი, ჰე-ჰე-ჰეი, როგორი აშმორებულია აქაურობა და მაგას უკვე ვეღარც ჯოყოლას მარტო დაღუპვა უშველის, ვერც კომპლექსებით დატენილი მოაზროვნე დანიის პრინცი და ვერც ესპანეთში ჰამბურგერებზე და ტორტილიებზე გაზრდილი უფლისწული, ვითომ ჩოხოსნებმა რომ უნდა ჩამოგვიყვანონ ოქროს ტახტით. ჰოდა, მაგარი იქნებოდა, არა, ერთი მთლიანი SOS, SOS, SOS, SOS, SOS, SOS, SOS... გადაარჩინეთ ჩვენი სულები... თითქოს ღმერთისთვის გაგზავნილი მესიჯი ყოფილიყოს...

    მაგაზე სერიოზულად მითხრა: შენ ნუ გიყვარს ეგრე უაზროდ ღმერთის ხსენება, ხო იცი, მწყინსო. მერე კი აღმოჩნდა, რომ არ იცოდა, ინგლისური «სოს» თუ მართლა ეგრე იშიფრებოდა — «გადაარჩინეთ ჩვენი სულები». ამ აღმოჩენამ ჯერ გაახალისა და მერე ჩააფიქრა. ბოლოს, რაღაც უნდა მოგიყვეო — მითხრა და მეც მივხვდი, რომ ამდენი სისულელის ტრაკანში ამჯერადაც გავარტყი, ბრმად, მაგრამ ზუსტად ვატაკე თითი, მაინც მივედი იმ წერტილამდე, საიდანაც უკვე ის დაიწყებდა თავის ამბავს — ნამდვილს და მნიშვნელოვანს, იმას მიამბობდა, რაც აფორიაქებდა და აფიქრებდა...

    — დიდი ხანია მინდა მაგაზე დაგელაპარაკოო, — დაიწყო და მინანქარში გაკეთებული პატარა ხატის ამბავი მაშინ მოვისმინე...

    მაგრამ ამ ამბის მოსმენამდე კარგა ხნით ადრე, როცა სულ ახალი გაგებული გვქონდა მისი ავადმყოფობა, ერთმა ჩვენმა საერთო ახლობელმა გვერდზე გამიყვანა და — მორწმუნე თუაო? — მკითხა. მივხვდი, რასაც გულისხმობდა — იმ რთულ გზაზე, რომელიც ჩემს ძმას უნდა გაევლო, რწმენა თუ ექნებოდა ნუგეშად და გზამკვლევად, თუ გაუადვილებდა გასავლელს... მაგაზე მე პასუხი არ მქონდა და ახლობელს მარტო ერთი შევუღრინე. მე ახლაც არ ვიცი, რამდენად მორწმუნე ადამიანი იყო ჩემი ძმა. ის კი მახსენდება, რომ ხანდახან სტუმრობდა ხოლმე მონასტრებს, რამდენიმე დღეც რჩებოდა და აღსარებასაც ამბობდა. იქ გაცნობილი ბერებიდან კი ყველაზე მეტად ისინი მოსწონდა, რომელთა ბობოქარი საერო წარსულიც რაღაცით გავდა ჩვენსას, იმათკენ უფრო უწევდა გული და იქიდან დაბრუნებულიც იმათზე მიამბობდა. მგონია, რომ იქ მაინც ხდებოდა რაღაც უფრო მნიშვნელოვანი, რასაც მე არ მანდობდა იმიტომ, რომ ბოლო-ბოლო მაინც ლაყაფისტად და ცინიკოსად მიცნობდა და არც ცდებოდა — ერთიც და მეორეც წლების მანძილზე ჩემი ფარიც იყო და აბჯარ-მუზარადიც...

    ხატის ამბავი კი გამანდო...

    კახეთში რომ წავედი ამასწინად ხო გახსოვსო? — როგორ არ მახსოვდა — ორი დღით გაყვა თავის ნათესავს საქეიფოდ და სულ მთლად გადაბიჟვინებული დაბრუნდა უკან. — რა ვქნა, წავიდეო? — მეც დამეკითხა ჭკუას. აბა, რა უნდა ქნა, გაერთობი-მეთქი. — მეც ვუთხარი და წავიდა. იმ ორი თვის მანძილზე ამდენი ხნით არც დავშორებივართ ერთმანეთს და სულ ვფიქრობდი, იქ წასვლაზე რომ დასტური მივეცი, თავიდან ხომ არ მოვიცილე-მეთქი. ის ორი დღე მეც კარგად მახსოვს — სულ ჩემს გაურჩებულ, დაუნდობელ სურვილებთან ურთიერთობის გარკვევაში, სულ იმათთან ორმხრივ სროლაში და ჩახაჩუხში დავხარჯე და, როგორც ჩანს, მაინც ვერაფერი დავაკელი საბოლოოდ...

    ნათესავს და იმის ძმაკაცებს, რომელთაც საქეიფოდ გაჰყვა, მეც კარგად ვიცნობდი. საერთოდ, ჩემი ძმა არ იყო სანათესაოსდმი მიდრეკილი კაცი — თავის ჭკუისა არავინ ეგულებოდა იქ. ის ნათესავი კი ჩვენი ხნის იყო და ჩემი ძმა მას მხოლოდ აფერისტად და დოღრიალად მოიხსენიებდა. «მარტო მაშინ ჩნდება, როცა ვჭირდებიო,» — ამბობდა. ეგრეც იყო, მაგრამ ჩემ ძმას დახმარებაზე უარი არასდროს უთქვამს, მეც ვხლებივარ თან და იმ ბიჭის და მისი ძმაკაცების პრობლემები და შარები სასაცილოდ არ გვყოფნია. უცებ ვუგვარებდით, სანამ ჩემი ძმის აფორიაქებული და თვალებდაქაჩული ნათესავი ერთი ღერის ბოლომდე მოწევას მოასწრებდა, იმათთვის ღვთის წყალობა იყო ხოლმე ჩვენი გამოჩენა და სამადლობელ სიტყვებსაც გულით გვეუბნებოდნენ.

მერე იმ ბიჭებმა თავის გზა ნახეს ცხოვრებაში, როგორღაც მოიწყვეს ერთმანეთის მსგავსი დოღრიალური ბედი, დაოჯახდნენ და ჯანმრთელი ცოლ-შვილიც იყოლიეს. ჩვენთვის აღარ მოუკითხავთ და ბოლოს ჩემი ძმა კი წაიყვანეს კახეთში საქეიფოდ.

    ამ ამბავს მე ასე ვხედავ, რომ ნათესავმა ჩემი ძმის ავადმყოფობის ამბავი შეიტყო, შეეცოდა, მიხვდა, სიკეთისთვის სამაგიეროს გადახდის შანსი ცოტა ხანში აღარ ექნებოდა და ის ორდღიანი კახური ქეიფი მოაწყო. ერთი ქეიფით გამოვიდა, ოღონდ ჩიტის რძე რომ არ აკლდა სუფრას — ისეთით. ამ ყველაფერს ვხვდები და ნათესავის შუაზე გაგლეჯვა მინდება და შეიძლება, გავგლიჯო კიდეც, თუ სადმე გადამეყარა ცხელ გულზე.

    ყველაზე მეტად იმაზე ვწუხვარ, ესეც რომ გაჰყვა, თავისთვის ყოვლად მიუღებელ, უცხო ხალხთან ერთად რომ გაატარა ორი დღე. სულ კიდევ რამდენი ჰქონდა დარჩენილი? ამას ვფიქრობ და მეცოდება, ან არადა, როგორ არ უხდება ჩემ ძმას ეგ სიტყვა...

    რას შვრებოდით-მეთქი? — და — ვირებს ვითვლიდითო — იქითობასაც და აქეთობასაცო. ეგ ქონიათ დოღრიალებს გასართობი. თბილისიდან დაძრულები ას დოლარზე დანიძლავებულან, თელავამდე ვინ მეტ ვირს დაინახავდა, ერთს გზის მარჯვენა მხარეს უნდა ეთვალა, მეორეს — მარცხენა. დანარჩენები მსაჯებად იყვნენ, თვალს ადევნებდნენ, არც ერთს რომ არ ეჟულიკა. ერთი ვირი ერთი ქულა ყოფილა, ტაჩკაში შებმული ვირი — ორი ქულა, ვირი და ჩოჩორი ერთად — ოთხი ქულა და თეთრი ვირი კიდევ — რვა ქულა. ოღონდაც თეთრი ვირი არსად შეგვხვედრიაო. ტიპები ნახე, რა, ტიპების სიდებილე ნახე! მარა, ნიჩივო, კიდე შემხვდებიან სადმე!

    ალბათ, მაშინვე გზაშივე ხვდებოდა, რომ არ უნდა წასულიყო, მაგრამ გვიანი იყო უკვე. იმ ღამეს თელავში სუფრაზე ძნელად წარმომიდგენია — «მაგრა კი დავთვერიო» — მითხრა. იმის იმედად კი ვარ, იმდენად რომ არ იქნებოდა ნირწამხდარი, უკვე შემთვრალს დოღრიალებისთვის რომ არ ეკბინა, არ შეეხსენებინა, ვინც იყვნენ და არ ეგრძნობინებინა, მაგათზე რასაც ფიქრობდა, მაგრამ არც ეგ ვიცი დანამდვილებით.

    დილით კიდევ სახინკლეში დაუწყიათ და ნათესავს უთქვამს, ეხლა სიღნაღში გავაგრძელოთ, მაგარი ადგილი ვიციო. სანამ ჩემი ძმა აღმიწერდა, მანამდე მივხვდი, იმ რესტორანში რომ ნამყოფი ვიყავი. პირდაპირ ქალაქის გალავანშია შესმული და მთელ ალაზნის ველს გადაჰყურებს. დაბლა წნორი და ვაქირი მოჩანს, უფრო შორს — ლაგოდეხის მხარე. ზოგჯერ, დილაობით ალაზნის ველს ლიბრივით აქვს გადაკრული ჯანღი და მერე აიკრიფება ხოლმე. იმ დროს ალბათ ჯერ კიდევ თბილოდა და გარეთ, აივანზე დასხდებოდნენ, კახეთის კავკასიონზე კი უკვე თოვლი იქნებოდა მოსული. ვიფიქრე, რომ ჩემ ძმას იქაურობა კიდევ უფრო ლამაზი ეჩვენა, რადგან უკანასკნელად ხედავდა, თუმცა შეიძლება, ვერც ამჩნევდა ვერაფერს არყით და ღვინით გაბრუებული და რამეს თავისას ფიქრობდა.

    მერე, როგორც ვხვდები, გამაძღარ დოღრიალებს გაახსენდათ მართმადიდებელი ქრისტიანები რომ იყვნენ, ისევ მანქანაზე დასხდნენ და ბოდბეს მონასტრისკენ დაეშვნენ — ბარემ, მაინც აქეთ ვართო. აი, სად არ ვყოფილვარ არასოდეს და ამიტომ იქაურობის წარმოდგენაც მიჭირს... ჯერ კიდევ გზაში გახსნებია ჩემ ძმას წმინდა ნინოს წყაროს ამბავი და გადაუწყვიტავს აუცილებლად ენახა. მეც გაგონილი მაქვს, რომ წყარო აუზში ჩაედინება და შიგ განბანილი ავადმყოფები სნეულებებისგან იკურნებიანო. ჩემ ძმას ეს აღარ უთქვამს, არც ის უთქვამს, რისთვის იკითხა იქაური გზა და არ დაუკონკრეტებია, რისთვის ჩავიდა მონასტრიდან კარგა შორს, დაბლა, ისე, რომ მონასტრის ეზოში დატოვებული დოღრიალები არც კი გაუფრთხილებია. მაგრა მომინდა იქ ჩასვლა და ჩავედიო... აუზი შემოღობილში ყოფილა და ჭიშკარიც ჩაკეტილი დახვედრია. ერთადერთი მონაზონი ქალი დავინახე სიახლოვეს და აღმოჩნდა, რომ კარიბჭის გასაღები სწორედ მას ჰქონდაო...

მონაზონი კი ახლოს მოსულა და ჩემი ძმისთვის სახელით მიუმართავს, თან კლიტესთვის მოურგია გასაღები, — ვერ მიცანი? შენი სკოლელი ვარო, — უთქვამს. ჩემი ძმა კარგად დაკვირვებია და მაინც ვერ უცვნია. მერე მონაზონს აუზისკენ გაუშვია და უკან დაბრუნებულისთვის მინანქრით გაკეთებული პატარა ღვთისშობლის ხატი უჩუქებია...

    — შენ რას ფიქრობ მაგ ამბავზეო?! — ჩემმა ძმამ მკითხა და მე ისევ არ მქონდა პასუხი.

    მან ამიხსნა, რომ ამ ყველაფერში ნიშანს ხედავდა, რომ ტყუილად არ გაჰყოლია გამოშტერებულ დოღრიალებს იმ სიშორე გზაზე, ტყუილად არ უსმენია ორი დღე მაგათი ბჟუტური, რომ ტყუილად არ მოხვედრილა ბოდბეში და ტყუილად არ ჩასულა დაბლა აუზის სანახავად. ის, რომ მონაზონმა მისი სახელი იცოდა და აუზისკენ მიმავალი გზის გასაღებიც მას ჰქონდა, ამაში ჩემი ძმა ნიშანს ხედავდა, ოღონდ რისას, არ ამბობდა... ნიშნებზე ლაპარაკობდა და თვალებში სევდა ჰქონდა ჩაღვრილი. ღვთისშობლის პატარა ხატიც მაშინ მაჩვენა პირველად.

    ახლა მე უფრო ის მაფიქრებს, რომ საკმარისად კარგად არ ვიცნობდი ჩემს ძმას და არ ვიცი, რამდენად მორწმუნე იყო. არ ვიცი, გაბედა თუ არა იმ აუზში განბანვა. მის პანაშვიდზე ის ჩვენი საერთო ახლობელიც მოვიდა, ჩემი ძმის რწმენაზე რომ მეკითხებოდა და პირდაპირ ვკითხე: თუ ჩემი ძმა ხარ, მითხარი, ბოდბის აუზში განბანვა, როგორ ხდება-მეთქი? სტიქარს აცმევენ და ისე უშვებენ შიგო. მე წარმოვიდგინე სტიქარჩაცმული, წყალში შესული ჩემი ძმა და ეგ სურათი ძალიან მომეწონა. მიმინდა, რომ ეგრე ყოფილოყო, გაებედა, შესულიყო და ამით ოდნავ მაინც გაადვილებოდა გასავლელი გზა, თუნდაც იმ დღისა — გზის ორივე მხარეს, მარჯვნივ და მარცხნივ, მოჩაქჩაქე ვირების თვლისთვის რომ უნდა ესმინა მანქანაში გაყუჩებულს და ფიქრებში წასულს...

    მაგაზე და კიდევ სხვა რაღეცეებზე ხშირად ვფიქრობ.

    მას მერე, რაც ჩემს აივანზე მარტოდმარტო დავრჩი, საკუთარი თავის შესახებაც ბევრი რამ შევიტყვე. ჩემს თავს დაუნდობლად ვეომე და, მგონი, უკვე დავუზავდი კიდეც. რატომღაც დღეს მე ისევ მჯერა, რომ ამ ქალაქში, ამ ყუთებივით ჩაყრილ ბეტონის კორპუსებში მართლა არსებობს მკრთალი ნათებით განათებული ერთი ფანჯარა, რომელშიც, ვინ იცის, იქნებ სულაც ჩემთვისაც ანთია შუქი, არსებობს კარი, რომელზე დაკაკუნებაც თუ გავბედე, ჩემთვის გაიღება და საყვარელი თვალები ალერსით და მოლოდინით შემომხედავენ. მაგრამ უკვე ნამდვილად ვიცი ისიც, რომ არასოდეს ავივლი მძიმე-მძიმედ ამ კორპუსის კიბეს და არც იმ კარზე დავაკაკუნებ, მხოლოდ იმიტომ არა, რომ ზურგს უკვე ვეღარ გამიმაგრებს მრავალი ტყვიით დაუნდობლად დაცხრილული, საკუთარი ხელით კისერზე ყულფის მაგრად მომჭერი და ქირურგის სკალპერით უგულოდ დაჩეხილი ჩემი მაყარი. უბრალოდ, მე ძალიან ღრმად ჩავიხედე საკუთარ გაუკუღმართებულ სულში და დანამდვილებით ვიცი, რომ ღირსი არა ვარ... და კიდევ, უკვე ძალიან შევეჩვიე მარტოობას. ამას ვფიქრობ და მაინც არ მემეტება ჩემი ოცნება, ან არადა, რაღა დროს ოცნებაა ჩემს ასაკში. ისე მართლა მაგარი იქნებოდა ჩემს სახლში, ჩემს ოთახშიც რომ მომხდარიყო რაღაც ნამდვილად კარგი და მართალი. ჩემი ძმაც შემოიხედავდა გარედან ჩემი კორპუსის ფანჯარაში და გაიხარებდა — ერთი ამას უყურე, რა ამბები დაუტრიალებია ამ ჩემისას?! ჩაუფიქრებია და შეუსრულებიაო...

    ჩემი მოგზაურობის ბოლოს მე იმ მოხეტიალე რაინდს ვგავარ, გარედან ისევ ძველებურად რომ უბზინავს აბჯარი და მუზარადი, შიგნიდან კი გაცრეცილი-დაკონკილი საცვალი და ქუსლებზე გამოხეული წინდები აცვია და ამიტომაც ვეღარ გაშიშვლდება დიდი ხნის ნანატრ სატრფოსთან — დახეული წინდებისა შერცხვება...

    წინასწარ ვიცოდი, რომ ეგრე მოხდებოდა — ჩემს ძმაზე უნდა მეამბნა და საკუთარ თავზე წუწუნი კი გამომდის, მაგრამ ერთი, ლატუნის ბრჭყვიალა ჩარჩოში ჩასმულ ბავშვის სურათთან დაკავშირებული ამბავი მაინც მაქვს შემონახული. ჩემი ძმის შვილი ახლა უკვე დიდი გოგოა — ლამის ქალი. პანაშვიდებზე დედა-შვილი გვერდიგვერდ ისხდნენ დაბნეულები და ჩემი ძმის გაჩალიჩებულ კიდევ ერთ, დიდ და ამჯერად უკანასკნელ გაუგებრობაში მოყოლილები. იმ სურათზე კი, მე რომ მიყვარს, ბავშვი ჯერ ძალიან პატარაა, თითქმის თოთო. სურათიც მიყვარს და მასთან დაკავშირებული ამბავიც, რომელიც თავისთავად დიდი ვერაფერი ნუგეშია, მაგრამ ამ ამბის გარეშე ბევრად უფრო გამიჭირდებოდა. და აჰა, ისევ იმას არ ვლაპარაკობ, მე გამიჭირდებოდა თუ არა! მაგას სჯობია პირდაპირ ამბავს მოვყვები და მაგით დავამთავრებ.

    ჩემს ძმას სოფელი ჰქონდა დასავლეთში. მე იქ არასოდეს ვყოფილვარ და თვითონაც მხოლოდ ბავშვობაში ჩადიოდა ხოლმე. ეხლა უკვე აღარ მგონია, რომ იქ მოვხვდე. ეგ კი არა, რატომღაც გოფილექტის ბაღშიც მეზარება შეხედვა — ისევ ისეთი მომწონს, როგორიც წარმომიდგენია და აღარც ბოდბის მონასტრამდე ჩაღწევის იმედი მაქვს. მაგრამ ჩემმა ძმამ სოფელზე კარგად მომიყვა და თან მისი გოგოს სულ პატარაობის ლატუნის ჩარჩოში ჩასმული სურათიც იქ ყოფილა გადაღებული. ბავშვი მწვანე მოლზე ზის, ხოლო მიწის ნაგლეჯი, ერთი ბეწო, ბუთქუნა და ხუჭუჭა გოგოს უკან რომ მოსჩანს, ჩემი ძმის სოფელია, სადაც ბავშვობაში მთელ ზაფხულებს ატარებდა თურმე...

    ოპერაციამდე სამი დღით ადრე ამ ამბავს რომ მიყვებოდა, მივხვდი, რომ ერთმანეთის ბავშვობაზე არაფერი ვიცოდით. უკვე დიდები დავძმაკაცდით და ჩვენს გარშემო ძალიან ბევრი რამ ხდებოდა საიმისოდ, რომ უკანმოუხედავად მიტოვებულ ბავშვობაზე გველაპარაკა. ბავშვობა არც მერე, ჩემს საბურთალოს აივანზე უხსენებია, ბოლოსთვის მოიტოვა ან სხვა გამოელია სალაპარაკო და იმასაც მიხვდა, ჩემი უთავბოლო ლაყაფის გუდაც — სიტყვები, სიტყვები, სიტყვები, მაგათი დედაც! — საბოლოოდ რომ იყო დაცლილი.

    ჩემმა ძმამ მომიყვა ეკალას და ომბალოს კრეფაზე, სოკოზე სიარულზე და ფეხბურთის თამაშზე. იქაურები ფეხშველები რომ თამაშობდნენ თურმე და პირდაპირ ნასოკებს რომ ურტყამდნენ სველ ბალახში გორებით დამძიმებულ ტყავის ბურთს. მომიყვა წისქველზე, რომლისკენაც წელში მოკაკვული, შრომისგან ქანცგაწყვეტილი ქალები დასაფქვავად ზურგით მიათრევდნენ სიმინდით სავსე ტომრებს. მიამბო მეწისქვილეზე, რომელსაც საოცარი სახელი ჰქონდა, რომელიც მე ვერაფრით დავიმახსოვრე (თუმცა რამდენჯერმე გავიმეორე გონებაში). როცა არ მუშაობდა, ეს უცნაურსახელიანი კაცი მთელ სოფელს ჩამოივლიდა თურმე და ყველგან სვამდა. ბებიას მისთვის ყოველთვის ჰქონდა გადანახული ყველაზე მყრალი არაყი, რომელსაც მეწისქვილის არაყს ეძახდა. წისქვილში ბებიასაც მიჰქონდა ხოლმე სიმინდი და ჩემთვის იქ წასვლა მთელი ამბავი იყოო. მიყვარდა დოლაბის მონოტონური ხმა და იქაური სუნიო. საერთოდ, იქაურობას ძალიან მძაფრი სუნები აქვსო: ომბალოს სუნი, მიქლიო სოკოს სუნი, რომელსაც მანამდე იგრძნობ დაბურულ და მუდამ ნესტიან ტყეში, სანამ სოკოებს წამოადგები თავსო...

    ხმაურებზეც მომიყვა. რკინიგზა სადღაც სოფლიდან შორს ყოფილა, ბევრად დაბლა, მაგრამ მატარებლის კივილი და ვაგონების დიგინ-დიგინ მაინც აღწევდა სოფლამდე თურმე. მას არ უთქვამს, მაგრამ მე რატომღაც წარმოვიდგინე, რომ რიხინით ჩავლილ მატარებელს მიწაყრილის პირას გაჩერებული ძალიან სევდიანი ახალგაზრდა ქალი აყოლებდა თვალს ჩვილი ბავშვით ხელში...

    ჩემმა ძმამ მიამბო იქაურ დახუთულ ღამეებზე და ციცინათელებზე. ტყიდან მომავალ ჭოტის ოხვრაზე და მოულოდნელად დაწყებულ წვიმაზე, მათი სახლის თუნუქის სახურავზე რომ სულ რაკა-რუკი გაჰქონდა.

    მერე მომიყვა თავის მხატვარ ბაბუაზე, რომლის ნახატებითაც გადავსებული იყო ჩემი ძმის სახლი და რომლებსაც იქ მისული უკვე ვეღარც ვამჩნევდი. მე გამახსენდა, რომ მისი ოჯახი ადრე ერთ მართლაც ცნობილი მხატვრის ნამუშევარსაც ფლობდა, მაგრამ რაღაც საერთო შარი გადაგვხვდა და ამ ნახატის გაყიდვა მოუწიათ დღეს უკვე სასაცილოდ იაფ ფასად. ბაბუას ნახატები კი არავინ იყიდა და ოჯახში დარჩა. მგონი, ეგეთი მხატვარი სულაც არავის გაეგონა. მაშინ ჩვენს გამოსათრევად ჩემებმაც გაყიდეს რაღაც-რაღაცეები, მაგრამ ესენი ჩავლილი ამბებია უკვე. ბაბუა კი უცნაური კაცი ყოფილა — მთელი ცხოვრება მხოლოდ თვის სოფელს ხატავდა. მაშინ ვერა და ეხლა კი ვხდვედბი, ესე კარგად რად დავინახე ლიხს იქით, სულ მწვანე ბორცვებში ჩაძირული პატარა სოფელი — ჩემ ძმასთან ერთად მეგზურობას ბაბუამისიც მიწევდა.

    ბაბუას თურმე სახატავადაც დაჰყავდა თან. გადაიკიდებდა ეტიუდნიკს, ჩამკიდებდა ხელს და მივუყვებოდით ორღობესო. მე წარმოვიდგინე, რომ მათი მზით განათებული გზის გაყოლებაზე წინა ღამის წვიმისგან გაჩენილი გუბეებში ყრუ დგაფუნით გაუჩინარებული ბაყაყები წყლის ზედაპირზე ტოვებდნენ რგოლებს. ყველა თავ-თავის ყანაში შრომობდა, როყიო მიწას უბაყუნებდნენ და უბაყუნებდნენ თოხებს, ჩვენ კიდევ სახატავად მივდიოდითო. გლეხები წამით მაინც ეშვებოდნენ მიწას, შუბლებიდან ოფლს იწმენდნენ და ბაბუას ესალმებოდნენო. მე წარმოვიდგინე, რომ სანამ თავიანთი ოფლით გამაძღარ მიწას ჩაუბრუნდებოდნენ, დაკოჟრილი ხელებით დაჩრდილულ თვალებს კიდევ დიდხანს აყოლებდნენ ორღობეში მიმავალ წყვილს. მერე წინასწარ შეგულებულ ადგილზე ბაბუა დინჯად შლიდა ეტიუდნიკის ფეხებს, გასაშლელ სკამს და ხატავდა თავის სოფელს. ჩემ ძმას თურმე ძალიან უყვარდა ბაბუას ხელით გამოწურული ზეთის საღებავების სუნი და იმის ცქერა, გველივით კლაკნილი ნაირფერები როგორ იდებოდნენ საგულდაგულოდ გაწმენდილ პალიტრაზე. ერთხელ ბაბუამ რომელიღაც ფერში ჩააწო ფუნჯი, მომცა და თითქმის დამთავრებულ ნახატზე მიმითითა: აბა, ამ ფერს სად დასვამო? ფუნჯი სადღაც დიდი მსხლის ხის მზით გავსებულ ტოტებში ვატაკე, გაეცინა და მითხრა: არა, მანდ არ უნდა დაგესვაო. აი, დიდ ოთახში, საათის გვერდით რომ ნახატია — ის არისო, მაგრამ მაშინ ნახატი ვერაფრით გავიხსენე.

    მერე ჩემი ძმა უფრო შორს წავიდა და ის დრო გაიხსენა, ძალიან პატარა რომ იყო და ბაბუას რომ ეჯდა კისერზე. მგონი, პირველი მოგონება სულაც ეგ მაქვსო. ბაბუას სულ ჭაღარა და ჯაგარივით მაგარი თმა ჰქონია. მეც მაგას ვგავარ, არასოდეს გამცვივდებაო — დაამატა. იმ ჩვენი სეირნობებიდან ყველაზე მეტად ბაბუას თმის სუნი და ქოშინი მახსოვსო. მაშინ ბაბუა უკვე გულით ავადმყოფი ყოფილა, მაგრამ მაინც მიჯენდა მხრებზეო. თეთრ თმაში კიდევ, რომელშიც ცხვირი მქონდა ჩარგული, სიგარეტის, საღებავის და კიდევ რაღაცის სუნი ჰქონდაო. ოღონდ ეს ერთი მთლიანი სუნი იყო და ასე მეგონა, ბაბუას მზე ჰყავდა თმაშიო.

    ჩემი ძმა ათი წლის იყო, როცა ბაბუა გარდაიცვალა. ტყეში სოკოზე წავიდა და იქ გაუსკდა გული. ხის ქვეშ ჩამომჯდარი უპოვიათ და ხელში გულის წამლის ცარიელი შუშა ჰქონია ჩაბღუჯული. მერე გავიდა წლები და ამ ამბავმა თურმე სხვანაირი ელფერი შეიძინა, ახლა ოჯახის წევრები და ნათესავებიც ისე ჰყვებიან, თითქოს ბაბუა იმ ხის ძირას მომკვდარიყოს, რომელსაც მთელი ცხოვრება ხატავდა, მაგრამ ეგრე არ არის საქმეო — ერთი ამოჩემებული ხე ან ადგილი არასოდეს ჰქონია და გულით ავადმყოფი არც ძალიან შორს მიდიოდა სახლიდან და სულაც არავინ იცის, იმ დღეს ტყეში მაგ სიშორეზე რამ შეიყვანაო. უბრალოდ, კაცი რომ კვდება, მერე ცოცხლები მასზე ათას სისულელეს იგონებენ, ვითომ ალამაზებენ ყველაფერს და ამას რატომ აკეთებენ, არ ვიციო...

    მერე ის მითხრა, რაც ვიცოდი, მაგრამ უკვე აღარ მახსოვდა — რომ ოდესღაც, როდესაც ოჯახი ჰყავდა, ერთ ზაფხულსაც იქ, თავის სოფელში წაიყვანა ცოლ-შვილი რამდენიმე კვირით. წაიყვანა და თვითონაც იქ დარჩა. იმის მერე აღარც წავსულვარო, — დაამატა. — მაშინ კი მაგარი იყო, საკაიფოდ ვიყავითო... შევისვამდი ბავშვს მხრებზე და დავატარებდი აქეთ-იქითო. ბევრი რამე შეცვლილი დახვედრია იქ. უცნაურსახელიანი მეწისქვილეც მომკვდარიყო და მის საფლავსაც გადაწყდომია სასაფლაოზე. სუნები რა...? ალბათ იგივე იყო ყველაფერი, მაგრამ მაშინ ბავშვი ვიყავი, სიგარეტსაც არ ვეწეოდი და ყნოსვაც უკეთესი მქონდაო. ყველაზე მეტად ის გაკვირვებია, ამდენი წლის მერე სოფლელები მაინც რომ სცნობდნენ და სახლშიც ეპატიჟებოდნენ, მაგრამ იქ ყოფნის მთელ მანძილზე ერთხელაც არ დამილევია — არ მომდომებია, არაფერი არ მომდომებია, ისედაც საკაიფოდ ვიყავიო.

ერთხელ საათზე მეტი ვატარე ბავში მხრებზეშესმული და უკვე სახლისკენ მივდიოდით, რომ შევატყე, იძინებდაო. რაღაცნაირად მოღვენთილა მხრებზე, მამის თმებისთვისაც ხელი შეუშვია, მე ცალი ხელი ზურგიდანაც მოვავლე, რომ არ ჩამომვარდნოდა და ფეხს ავუჩქარე — დროზე რომ მიმეყვანა სახლშიო. ბავშვი კი კიდევ უფრო მოიღვენთა, თავი დაბლა, ჩემი კისრისკენ ჩამოუცურდა და მძინარემ უცებ ჩემი ყურის წოვა დაიწყო, თითქოს მაწოვარას ან დედის ძუძუს წოვდაო. ესე ყურის წოვით მივიყვანე სახლში და ძალიან მაგარი იყოო, — თქვა ჩემმა ძმამ და ერთხელაც გაიმეორა — ძალიან მაგარიო! მაგით დაამთავრა ამბავი, დანარჩენი კიდევ მე, როგორც ყოველთვის, წარმოვიდგინე და აი, როგორ ვხედავ ყველაფერს:

    სოფლის ორღობეში მიმავალ ჩემს ძმაკაცს ვხედავ ჩაძინებული კულულებიანი ბავშვით მხრებზე. თავ-თავიანთ ყანებში გლეხები ისევ ისე უბაყუნებენ თოხებს, როგორც მის ბავშვობაში უბაყუნებდნენ, ის კი სახლისკენ მიაბიჯებს და ტვირთი კი არ ამძიმებს — ამჩატებს. მე მინდა ვიფიქრო, რომ იმ წუთს ბედნიერია ან დარწმუნებულია, რომ საკუთარი ბედნიერებისკენ მიაბიჯებს და სჯერა, რომ ყველაფერი, სულ ყველაფერი კარგად იქნება, გული კიდევ რაღაც პირველყოფილი და უტყუარი სიხარულით აქვს სავსე. სოფლის შარაგზა ისევ მზით არის განათებული და იქნებ მასაც მზე ჰყავს ჯაგარა თმაში იმიტომ, რომ კარგად გატკეპნილ სიკეთის გზაზე მიაბიჯებს. შეიძლება გულში ოდნავ შეპარვია შიშიც, რომელიც, რატომღაც მგონია, ასეთ წუთებს თან უნდა ახლდეს, მაგრამ ეგეც არაფერი... ბაყაყები კი ისევ დგაფუნით უჩინარდებიან გუბეებში და სანამ წყალი დაიწმინდებოდეს, მათი მღვრიე ნაკვალევი კიდევ ცოტა ხანს მოსჩანს ზედაპირზე. დანარჩენი კიდევ სულ სიწყნარეა და სიჩუმე, წესრიგი და წონასწორობა, მრავალი და სულ მშობლიური ხმაურისგან შეკოწიწებული სიმშვიდე...

    როცა ჩემი ძმის მშობლები მის მემკვიდრეობას ანაწილებდნენ, მე ყველაზე გამოუსადეგარი რამ — თხელპირიანი დანა ავირჩიე. ეგ ვიკმარე. საწოლის გვერდით, თავთან მიდევს და გაღვიძებული პირველი მას შევხედავ ხოლმე.